ครืน

Aporosa frutescens Blume

ชื่ออื่น ๆ
ไม้พลอง, ล้มเม่า (ใต้)
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น กิ่งอ่อนมีขนหยาบแข็ง ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปไข่หรือรูปรี มีต่อมคล้ายจานที่ขอบใบดอกแยกเพศร่วมต้นต่างช่อ ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกเป็นกระจุกตามซอกใบ ไม่มีกลีบดอกและจานฐานดอก ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ดรูปทรงกลมปลายบุ๋ม เมล็ดมีสามมุม มีเยื่อหุ้มบาง ๆ นุ่มและฉํ่าน้ำ เมื่ออ่อนสีเหลืองแล้วเปลี่ยนเป็นสีแดงหรือสีม่วงเข้ม

ครืนเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๒๗ ม. กิ่งอ่อนมีขนหยาบแข็ง

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่หรือรูปรี กว้าง ๑.๕-๗.๕ ซม. ยาว ๖.๕-๒๐ ซม. ปลายเรียวแหลมหรือเป็นติ่งแหลมโคนสอบแคบหรือสอบเรียว ขอบค่อนข้างเป็นคลื่นหรือหยักมนถี่ มีต่อมคล้ายจานที่ขอบใบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ เมื่อแห้งสีเขียวอมเทาหรือสีเขียวอมเหลืองมีขนสากแข็งบนเส้นกลางใบและเส้นใบ ด้านล่างมีขนนุ่มประปราย เส้นแขนงใบข้างละ ๘-๑๐ เส้น เห็นชัดทั้ง ๒ ด้าน ปลายเส้นเชื่อมติดกันใกล้ขอบใบ ก้านใบยาว ๔-๑๔ มม. โคนก้านป่อง หูใบรูปไข่ กว้าง ๑.๕-๒ มม. ยาว ๕-๗ มม. ร่วงช้า

 ดอกแยกเพศร่วมต้นต่างช่อ ช่อดอกแบบช่อเชิงลดออกเป็นกระจุกตามซอกใบ กลีบเลี้ยง ๓-๖ กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อมกัน ไม่มีกลีบดอกและจานฐานดอก ช่อดอกเพศผู้ ๑-๔ ช่อ อยู่ด้วยกัน กว้าง ๒-๓.๕ มม. ยาว ๐.๕-๒.๒ ซม. มีขนประปราย ก้านช่อดอกยาวประมาณ ๑ มม. ใบประดับรูปสามเหลี่ยม ยาวไม่เกิน ๑ มม. มีดอกอยู่เป็นกลุ่ม ๗-๘ ดอก กลุ่มที่โคนช่อห่างกัน ๐.๕-๑ มม. ส่วนกลุ่มที่ปลายช่อดอกค่อนข้างแน่น เห็นเป็นรูปทรงกระบอก ดอกเพศผู้เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๐.๕ มม. ไม่มีก้านดอก กลีบเลี้ยงมี (๓-)๔ กลีบ รูปไข่กลับ ยาวประมาณ ๐.๓ มม. เกสรเพศผู้ ๒ หรือ ๓ เกสร ติดบนกลีบเลี้ยง ก้านชูอับเรณูโผล่พ้นดอก อับเรณูมี ๒ พู ยาวไม่เกิน ๐.๒ มม. ช่อดอกเพศเมียมี ๑-๓ ช่อ อยู่ด้วยกันช่อยาว ๒-๗ มม. มีขนนุ่มประปราย แต่ละช่อมีดอกเดี่ยวอยู่ที่ปลายช่อ ใบประดับรูปสามเหลี่ยม ยาวไม่เกิน ๑ มม. ดอกเพศเมียยาว ๑.๕-๓ มม. ก้านดอกยาวประมาณ ๒ มม. กลีบเลี้ยง ๕(-๖) กลีบ รูปไข่โค้งพับลง ยาวประมาณ ๑.๕ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบมีขนประปรายหรือเกือบเกลี้ยง มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๒ เม็ด ไม่มีก้านยอดเกสรเพศเมีย ยอดเกสรเพศเมียยาวประมาณ ๑ มม. แยกเป็นแฉกตื้น

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงกลมปลายบุ๋ม กว้างและยาว ๐.๙-๑.๕ ซม. มียอดเกสรเพศเมียติดทน ไม่มีก้านผล แกนผลและผนังกั้นไม่มีขน เมล็ดมีสามมุม กว้าง ๖-๙ มม. ยาว ๐.๘-๑.๑ ซม. หนา ๓-๕ มม. มีเยื่อหุ้มบาง ๆ นุ่มและฉํ่าน้ำ เมื่ออ่อนสีเหลืองแล้วเปลี่ยนเป็นสีแดงหรือสีม่วงเข้ม เมื่อแก่สีเหลืองอ่อนหรือสีเหลืองอมน้ำตาล

 ครืนมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทย ทางภาคตะวันออกเฉียงใต้และภาคใต้ พบตามชายป่าดั้งเดิมหรือป่ารุ่น ตามไหล่เขา ริมฝั่งน้ำ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระคับน้ำทะเลถึงประมาณ ๑,๕๐๐ ม. ในต่างประเทศพบที่ภูมิภาคมาเลเซียและหมู่เกาะโมลุกกะ.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ครืน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Aporosa frutescens Blume
ชื่อสกุล
Aporosa
คำระบุชนิด
frutescens
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Blume, Carl (Karl) Ludwig von
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1796-1862)
ชื่ออื่น ๆ
ไม้พลอง, ล้มเม่า (ใต้)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ก่องกานดา ชยามฤต