ชื่ออื่น ๆ

ตะโก (ตะวันออก); ตะโกสวน (กลาง); บาเนง (ใต้)

ตะโกจันเป็นไม้ต้น สูงได้ถึง ๓๐ ม. เปลือกสีดำ แตกเป็นสะเก็ดทั่วไป กระพี้สีขาวแกมสีเหลือง แก่นสีน้ำตาลคล้ำถึงสีเกือบดำ

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปขอบขนาน กว้าง ๖-๑๓ ซม. ยาว ๑๓-๒๘ ซม. ปลายแหลมหรือหยักคอดเป็นติ่งเรียวแหลม โคนมน ขอบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อยแผ่นใบบางถึงค่อนข้างหนา เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๙-๑๖ เส้น ปลายเส้นโค้งและเชื่อมต่อกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยคล้ายขั้นบันได ทั้งเส้นกลางใบ เส้นแขนงใบ และเส้นใบย่อยเป็นร่องทางด้านบนและนูนทางด้านล่าง ก้านใบยาวประมาณ ๑ ซม. เกลี้ยง

 ดอกแยกเพศต่างต้น ช่อดอกเพศผู้แบบช่อกระจุก ออกตามกิ่งและซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกสีขาวหรือสีเหลืองอ่อน ดอกเพศผู้มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอกอย่างละ ๔ กลีบ กลีบเลี้ยงขอบกลีบแยกตลอดแต่ประสานชิดกันคล้ายรูประฆัง ยาวไม่เกิน ๑ ซม. ค่อนข้างเรียบมีขนสั้นหนาแน่นทั้ง ๒ ด้าน โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดปลายแยกเป็น ๔ แฉก ยาวรวมกัน ๑-๑.๕ ซม. มีขนทางด้านนอก ด้านในเกลี้ยง เกสรเพศผู้ ๑๔-๑๖ เกสร ก้านชูอับเรณูมีขนคล้ายเส้นไหม รังไข่ที่เป็นหมันมีขนแข็งเป็นกระจุก ช่อดอกเพศเมียแบบช่อกระจุกหรือเป็นดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบหรือเหนือรอยแผลใบ ดอกเพศเมียมีกลีบเลี้ยงและกลีบดอกอย่างละ ๔ กลีบ พบน้อยที่มี ๕ กลีบ ก้านดอกหรือก้านช่อดอกยาว ๑-๒ ซม. มีขนสีดำค่อนข้างหนาแน่น กลีบเลี้ยงและกลีบดอกคล้ายของดอกเพศผู้แต่มีขนาดใหญ่กว่า เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ๔-๑๒ เกสร ก้านชูอับเรณูมีขนยาวคล้ายเส้นไหม รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงค่อนข้างกลม มีขนยาวคล้ายเส้นไหม มี ๘ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๔ ก้าน มีขนสั้นหนาแน่น

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงกลมกว้าง ๑.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๑.๕-๒ ซม. เมื่ออ่อนมีขนสั้นสีน้ำตาลดำค่อนข้างหนาแน่น และจะหลุดร่วงเมื่อผลแก่โคนมนกว้าง ส่วนปลายมนและบุ๋มเล็กน้อย กลีบเลี้ยงขยายใหญ่ ติดทน และแยกจากกัน มีขนสั้นสีดำตามกลีบทั้ง ๒ ด้าน ขอบกลีบเป็นคลื่นและขยายใหญ่โอบหุ้มบริเวณโคนผล ก้านผลยาว ๑-๒ ซม. เมล็ดแข็ง รูปจันทร์เสี้ยวหรือรูปไต มีเยื่อหุ้มสีน้ำตาลอ่อน

 ตะโกจันมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบตามป่าดิบชื้นใกล้แหล่งน้ำ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางถึงประมาณ ๓๐๐ ม. ส่วนใหญ่ออกดอกและเป็นผลเดือนเมษายนถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย เมียนมา ลาว กัมพูชา มาเลเซีย และอินโดนีเซีย

 ประโยชน์ ผลใช้ย้อมแห อวน และเสื้อผ้า เนื้อไม้ทำสิ่งปลูกสร้างทั่ว ๆ ไป.