ฉัตรพระอินทร์ ๑

Hyptis brevipes Poit.

ไม้ล้มลุกปีเดียว ลำต้นและกิ่งเป็นสี่เหลี่ยม กลวง ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปใบหอกแกมรูปไข่หรือรูปใบหอกแกมรูปรี ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตามซอกใบ ดอกสีขาว ผลคล้ายผลย่อยเปลือกแข็งเมล็ดเดียว มี ๔ ผล รูปขอบขนาน เมล็ดรูปคล้ายผล

ฉัตรพระอินทร์ชนิดนี่เป็นไม้ล้มลุกปีเดียวสูงได้ถึง ๑.๕ ม. มักแตกกิ่งก้านเป็นพุ่ม ลำต้นและกิ่งเป็นสี่เหลี่ยม กลวง มีขนสั้นนุ่ม ขนยาวกว่าตามสันลำต้นและตามข้อ

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปใบหอกแกมรูปไข่หรือรูปใบหอกแกมรูปรี กว้าง ๐.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๑.๕-๘ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนสอบเรียว ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบบางคล้ายกระดาษมีขนสากประปรายถึงหนาแน่นทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๔-๗ เส้น ก้านใบยาว ๐.๓-๑.๒ ซม. มีขนสาก

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตามซอกใบ เส้นผ่านศูนย์กลางช่อ ๕-๖ มม. มีดอกจำนวนมากก้านช่อดอกยาว ๐.๓-๑.๕ ซม. มีขนสั้นนุ่มหนาแน่นวงใบประดับมี ๘-๒๐ ใบ รูปใบหอกแกมรูปแถบ ยาว ๓-๖ มม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม ติดทน ด้านบนเกลี้ยงหรือมีขนเล็กน้อย ด้านล่างมีขนสากดอกสีขาว กลีบเลี้ยงรูปปากเปิด เห็นไม่ชัด ยาว ๓-๓.๕ มม. ติดทน โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูประฆัง ยาวประมาณ ๒ มม. มีขนสั้นนุ่มหนาแน่นรอบโคนหลอด ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปแถบแกมรูปลิ่มแคบ ขนาดเกือบเท่าๆ กัน ยาว ๑-๒ มม. ระหว่างแฉกมีขนแข็ง เมื่อเป็นผลกลีบเลี้ยงยาว ๓.๕-๔ มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว ๒.๕-๓ มม. ด้านหน้าโคนหลอดพองออกเล็กน้อย มีขนสั้นนุ่มและมีต่อมไร้ก้านประปราย มีเส้นแขนงชัดเจน คอหลอดคอดและแคบ กลีบดอกรูปปากเปิด ยาว ๔-๕ มม. โคนเชื่อมติดกันช่อดอก


เป็นหลอดรูปกรวยแคบ ยาว ๒.๕-๓ มม. เกลี้ยง ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แบ่งเป็น ๒ ซีก ซีกบนมี ๒ แฉก รูปไข่ ขนาดเท่ากัน ซีกล่างมี ๓ แฉก แฉกข้าง ๒ แฉกรูปไข่แกมรูปสามเหลี่ยม แฉกกลางรูปกลม ปลายเว้าตื้น กลีบดอกทั้ง ๕ แฉก ด้านนอกมีขนสั้นนุ่มและมีต่อมไร้ก้าน เกสรเพศผู้ ๔ เกสร เรียงเป็น ๒ คู่ ยาวไม่เท่ากัน โผล่พ้นหลอดกลีบดอกเล็กน้อย เกลี้ยงหรือมีขนเล็กน้อย มีจานฐานดอกชัดเจน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ เกลี้ยง มี ๔ พู แต่ละพูมีออวุล ๑ เม็ด โคนก้านยอดเกสรเพศเมียติดตรงกลางระหว่างพู ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉกสั้น ๒ แฉก

 ผลคล้ายผลย่อยเปลือกแข็งเมล็ดเดียว มี ๔ ผล รูปขอบขนาน สีน้ำตาลอมดำ ยาว ๐.๕-๐.๘ มม. เปลือกเรียบหรือมีริ้วเล็กน้อย เมล็ดรูปคล้ายผล

 ฉัตรพระอินทร์ชนิดนี่เป็นพรรณไม้ต่างประเทศมีถิ่นกำเนิดในแถบอเมริกาเขตร้อน มีการกระจายพันธุ์ในเขตร้อนทั่วโลก แพร่พันธุ์ในประเทศไทยเกือบทุกภาค พบขึ้นตามพื้นที่เปิดโล่งและที่รกร้าง ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๘๐๐ ม. ออกดอกเดือนกรกฎาคมถึงมกราคม เป็นผลเดือนสิงหาคมถึงมีนาคม.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ฉัตรพระอินทร์ ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Hyptis brevipes Poit.
ชื่อสกุล
Hyptis
คำระบุชนิด
brevipes
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Poiteau, Pierre Antoine
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1766-1854)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.สมราน สุดดี