ชบาขน

Cenocentrum tonkinense Gagnep.

ไม้ล้มลุกหลายปีหรือไม้พุ่ม มีขนสีน้ำตาลอ่อนอมเหลืองเป็นขนแข็งรูปดาวหนาแน่นปนกับขนธรรมดาใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่กว้างถึงค่อนข้างกลม มีแฉกตื้น ๕-๙ แฉก หูใบรูปไข่ ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบใกล้ปลายยอด มีหลายดอกคล้ายช่อเชิงหลั่น กลีบดอกสีเหลือง กลางดอกสีม่วงแดง ผลแบบผลแห้งแตกรูปทรงค่อนข้างกลม มีขนแข็งสีเหลืองรูปดาว เมล็ดรูปไต ผิวเป็นตุ่ม ไม่มีขน

 ชบาขนเป็นไม้ล้มลุกหลายปีหรือไม้พุ่ม สูง ๑.๕-๒ ม. ทั้งต้นมีขนแข็งรูปดาวหนาแน่นปนกับขนธรรมดา ขนยาวประมาณ ๔ มม. สีน้ำตาลอ่อนอมเหลือง

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไข่กว้างถึงค่อนข้างกลมกว้างและยาว ๗-๒๐ ซม. มีแฉกตื้น ๕-๙ แฉก แฉกรูปสามเหลี่ยมกว้าง ปลายเรียวแหลม โคนเว้ารูปหัวใจขอบหยักซี่ฟันหรือจักฟันเลื่อยหยาบ เส้นโคนใบ ๕-๙ เส้น มีขนแข็งทั้ง ๒ ด้าน ตามเส้นใบมีขนหนาแน่น ก้านใบยาว ๕-๒๐ ซม. มีขนแข็งรูปดาวและขนธรรมดา หูใบรูปไข่ กว้าง ๔-๘ มม. ยาว ๐.๖-๑ ซม.

 ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบใกล้ปลายยอดมีหลายดอกคล้ายช่อเชิงหลั่น ก้านดอกยาว ๕-๑๐ ซม. ริ้วประดับโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น ๔ แฉก รูปไข่ กว้างประมาณ ๑.๕ ซม. ยาว ๑.๕-๒.๕ ซม. มีขนนุ่มสีขาวรูปดาวหนาแน่นปนกับขนแข็งสีเหลือง


รูปดาว ขอบมีขนยาวแข็ง กลีบเลี้ยงยาว ๓-๔ ซม. โคนเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปสามเหลี่ยม ปลายเรียวแหลม มีขนนุ่มและขนแข็ง กลีบดอกสีเหลือง กลางดอกสีม่วงแดง เมื่อบานเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๑๐ ซม. มี ๕ กลีบ รูปไข่กลับ กว้าง ๔-๕ ซม. ยาวประมาณ ๘ ซม. เกสรเพศผู้จำนวนมาก ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาวประมาณ ๓.๕ ซม. อับเรณูมีก้านชูอับเรณูสั้น ๆ ติดเวียนทั่วหลอด รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงค่อนข้างกลม มีขน มี ๑๐ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมากก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวเล็ก มีขนยาว ปลายแยกเป็นแฉกสั้น ๑๐ แฉก ยอดเกสรเพศเมียกลมแป้น

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๓-๔ ซม. มีขนแข็งสีเหลืองรูปดาว เมล็ดรูปไต กว้างประมาณ ๒ มม. ยาวประมาณ ๓ มม. สีน้ำตาลอมเทา ผิวเป็นตุ่ม ไม่มีขน

 ชบาขนมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันตกเฉียงใต้ พบขึ้นตามไหล่เขา ที่โล่ง ที่สูงจากระดับทะเล ๑,๑๐๐-๑,๔๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลประมาณเดือนพฤศจิกายน ในต่างประเทศพบที่จีน ลาว และเวียดนาม.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ชบาขน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Cenocentrum tonkinense Gagnep.
ชื่อสกุล
Cenocentrum
คำระบุชนิด
tonkinense
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Gagnepain, François
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1866-1952)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางลีนา ผู้พัฒนพงศ์