ชื่ออื่น ๆ

จันมัน (นครศรีธรรมราช)

เซมันเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง ๒๐ ม. กิ่งอ่อนเป็นสี่เหลี่ยมมน มีขนสีน้ำตาลประปรายกิ่งแก่รูปทรงกระบอก เกลี้ยง มีช่องอากาศขนาดใหญ่กระจายทั่วไป

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่ รูปไข่แกมรูปรี หรือรูปไข่กลับ กว้าง ๓-๑๑ ซม. ยาว ๕-๒๐ ซม. ปลายเรียวแหลมหรือยาวคล้ายหาง โคนรูปลิ่มหรือสอบเรียว มักเบี้ยวเล็กน้อย ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษถึงกึ่งหนาคล้ายแผ่นหนัง ด้านบนเกลี้ยงหรือมีขนสีน้ำตาลประปราย ด้านล่างเกลี้ยง มีต่อมขนาดเล็กสีเหลืองอมน้ำตาลหรือสีน้ำตาลประปราย เส้นกลางใบมีขนสีน้ำตาลประปรายทั้ง ๒ ด้าน ด้านบนนูนหรือเรียบ ด้านล่างนูนเด่นชัด เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๑๒ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแห ทั้งเส้นแขนงใบและเส้นใบย่อยเห็นชัดเจนทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบเรียว ยาว ๑-๕ ซม. ด้านบนเรียบหรือเป็นร่องตื้น ๆ

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงคล้ายช่อเชิงหลั่น ออกที่ปลายกิ่ง ยาว ๕-๑๕ ซม. ก้านช่อดอกหนาเป็นสี่เหลี่ยมมน ยาว ๑.๕-๕ ซม. มีต่อมสีน้ำตาลแกมเหลืองประปราย ก้านดอกหนา ยาว ๑-๗ มม. ดอกเล็กมีจำนวนมาก สีขาวหรือสีนวล ใบประดับรูปไข่ รูปรีหรือรูปใบหอก ยาว ๐.๒-๕ ซม. ร่วงง่าย ใบประดับย่อยรูปแถบหรือรูปแถบแกมรูปใบหอก ยาว ๐.๕-๕ มม. กลีบเลี้ยงรูปปากเปิด ยาว ๑-๒ มม. โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็นแฉกเล็ก ๆ ๕ แฉก แยกเป็น ๒ ซีก ยาวเท่ากัน ซีกบน ๓ แฉก รูปไข่แกมรูปสามเหลี่ยม ปลายแหลมหรือมน พบบ้างที่ซีกบนมีเพียง ๒ แฉก หรือขอบอาจเรียบ ซีกล่าง ๒ แฉก รูปไข่ ปลายมน แฉกกลีบเลี้ยงทั้งหมดมีขนและต่อมขนาดเล็กสีน้ำตาลประปรายทั้ง ๒ ด้าน กลีบดอกรูปปากเปิด ยาว ๓-๖ มม. โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดคล้ายรูปทรงกระบอกกว้าง ด้านนอกเกลี้ยง คอหลอดดอกมีขนอุยสีขาวหนาแน่น ปลายหลอดแยกเป็น ๕ แฉก แยกเป็นซีกบน ๒ แฉก เชื่อมติดกันเป็นรูปไข่หรือรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ปลายเว้าตื้นหรือเป็น ๒ แฉกชัดเจน ซีกล่าง ๓ แฉก แฉกกลางรูปขอบขนานกว้างหรือรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ปลายมน แฉกข้างรูปไข่หรือรูปไข่แกมรูปขอบขนานกว้าง ปลายมน ด้านนอกแฉกเกลี้ยง หรือมีขนสั้นและมีต่อมขนาดเล็กประปราย ด้านในเกลี้ยงหรือมีขนสั้นประปราย เกสรเพศผู้ ๔ เกสร แยกเป็น ๒ คู่ ยาวไม่เท่ากัน โผล่พ้นหลอดดอก ก้านชูอับเรณูเรียวยาว อับเรณูรูปไข่สีน้ำเงินหรือม่วงอมดำ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่หรือรูปเกือบกลม เกลี้ยง มี ๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียหนา ยาว ๔-๕ มม. ยอดเกสรเพศเมียเป็นแฉกสั้น ๆ ๒ แฉก

 ผลคล้ายผลผนังชั้นในแข็ง ทรงรูปไข่กลับหรือทรงรูปไข่ ยาว ๕-๖ มม. เกลี้ยง ผลอ่อนสีเขียวผลแก่สีดำเป็นมัน มีกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดขนาดเล็ก มี ๔ เมล็ด

 เซมันมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบขึ้นตามชายป่าดิบหรือตามป่าชายหาดที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๑๐๐ ม. ออกดอกเดือนมีนาคมถึงสิงหาคม เป็นผลเดือนพฤษภาคมถึงตุลาคม ในต่างประเทศพบที่จีนตอนใต้.