ตองแห้ง ๓

Exallage pachycarpa (Ridl.) Bremek.

ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่มขนาดเล็ก กิ่งและลำต้นรูปทรงกระบอก เกลี้ยงหรือมีขนคายหรือขนสาก ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีหรือรูปรีแกมรูปใบหอก หูใบระหว่างก้านใบปลายแยกเป็นแฉกคล้ายหวี มี ๙-๑๓ แฉก ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ดอกเล็ก สีขาว ผลแบบผลแห้งไม่แตก คล้ายรูปทรงกลม มีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล เมล็ดขนาดเล็ก รูปทรงสามเหลี่ยม เว้าด้านข้างขั้ว นูนหรือแบนด้านตรงข้าม แต่ละช่องมี ๔-๑๐ เมล็ด

ตองแห้งชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม สูง ๓๐-๖๐ ซม. โคนต้นแข็งคล้ายมีเนื้อไม้ กิ่งและลำต้นรูปทรงกระบอก เกลี้ยงหรือมีขนคายหรือขนสาก

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีหรือรูปรีแกมรูปใบหอก กว้าง ๑.๘-๕ ซม. ยาว ๖.๕-๒๓ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนรูปลิ่มหรือสอบเรียว ขอบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างบางคล้ายกระดาษ เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน หรือมีขนสั้นนุ่มที่ผิวใบด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๑๐ เส้น ก้านใบยาว ๑-๒ มม. หูใบระหว่างก้านใบปลายแยกเป็นแฉกคล้ายหวี มี ๙-๑๓ แฉก เกลี้ยง

 ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ก้านช่อดอกสั้นมากหรือไร้ก้าน ดอกเล็ก สีขาว มี ๒ แบบ คือ ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นและมีเกสรเพศผู้ยาวกับดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาวและมีเกสรเพศผู้สั้น ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แต่ละแฉกรูปใบหอก กว้าง ๐.๕-๐.๗ มม. ยาว ๒.๕-๓.๕ มม. ปลายแหลม ตั้งตรง ขอบมีขนสาก กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๑.๕-๒ มม. ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่แกมรูปใบหอก กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาว ๑-๑.๓ มม. ปลายแหลม ด้านนอกมีขนคายที่ปลายกลีบ ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น หลอดกลีบดอกด้านในมีขนยาวห่างหนาแน่น ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาว หลอดกลีบดอกด้านในมีขนประปรายหรือเกลี้ยง ด้านในมีขนยาวห่างระหว่างกลางหลอดกลีบดอกถึงกลางแฉกกลีบดอก เกสรเพศผู้ ๔ เกสร ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาว เกสรเพศผู้มีก้านชูอับเรณูเรียว ยาวประมาณ ๐.๕ มม. อับเรณูรูปขอบขนาน ยาวประมาณ ๑ มม. ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวเล็ก ยาวประมาณ ๒.๘ มม. เกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก ยาวประมาณ ๐.๕ มม. ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น เกสรเพศผู้มีก้านชูอับเรณูยาว ๐.๕-๐.๗ มม. อับเรณูรูปขอบขนาน ยาว ๑.๐-๑.๒ มม. ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวเล็ก ยาวประมาณ ๐.๘ มม. เกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก ยาวประมาณ ๐.๕ มม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ เกลี้ยง มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๔-๑๐ เม็ด

 ผลแบบผลแห้งไม่แตก คล้ายรูปทรงกลม กว้าง ๑.๕-๑.๗ มม. ยาว ๑.๕-๑.๖ มม. ผนังหนา เกลี้ยง มีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล เมล็ดขนาดเล็ก รูปทรงสามเหลี่ยม เว้าด้านข้างขั้ว นูนหรือแบนด้านตรงข้าม แต่ละช่องมี ๔-๑๐ เมล็ด

 ตองแห้งชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้ พบตามป่าดิบชื้นหรือป่าดิบเขา ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางจนถึงประมาณ ๑,๐๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนตุลาคมถึงเมษายน ในต่างประเทศพบที่เมียนมาและมาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตองแห้ง ๓
ชื่อวิทยาศาสตร์
Exallage pachycarpa (Ridl.) Bremek.
ชื่อสกุล
Exallage
คำระบุชนิด
pachycarpa
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Ridley, Henry Nicholas
- Bremekamp, Cornelis Eliza Bertus
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Ridley, Henry Nicholas (1855-1956)
- Bremekamp, Cornelis Eliza Bertus (1888-1984)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.คณิต แวงวาสิต