ชื่ออื่น ๆ

หมีเหม็น (นครราชสีมา)

ซ้อแมวเป็นไม้พุ่มรอเลื้อยหรือไม้เถาเนื้อแข็งสูงได้ถึง ๕ ม. กิ่งอ่อนเป็นสี่เหลี่ยม มีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาลหรือสีน้ำตาลอมเทาประปรายถึงหนาแน่น มีช่องอากาศกระจายทั่วไป กิ่งแก่เกือบเกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปไข่ รูปไข่แกมรูปหัวใจ รูปหัวใจ รูปรีกว้าง รูปไข่แกมรูปรี หรือรูปไข่แกมรูปขอบขนาน กว้าง ๔-๑๕ ซม. ยาว ๗-๓๐ ซม. ปลายเรียวแหลมหรือแหลม พบน้อยที่มีปลายเว้าบุ๋มโคนมนกลมหรือรูปหัวใจ ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนมีขนสั้นนุ่มประปรายถึงเกลี้ยง ด้านล่างมีขนสั้นนุ่มหนาแน่นกว่าและมีต่อมขนาดเล็กสีเหลืองกระจายทั่วไป เส้นกลางใบเป็นร่องทางด้านบนนูนเด่นชัดทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๗-๙ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแห ทั้งเส้นแขนงใบและเส้นใบย่อยเห็นชัดเจนทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบยาว ๒-๔ ซม. ด้านบนเป็นร่อง มีขนสีน้ำตาลหนาแน่น

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงคล้ายช่อเชิงหลั่น ออกที่ปลายกิ่ง ยาว ๖-๑๐ ซม. ก้านช่อดอกรูปทรงกระบอก ยาว ๑.๕-๗ ซม. ก้านและแกนช่อมีขนสั้นนุ่มสีน้ำตาล ดอกเล็ก มีจำนวนมาก สีขาวหรือสีขาวอมเขียว ก้านดอกยาว ๐.๓-๑ มม. ใบประดับรูปแถบหรือรูปแถบแกมรูปใบหอก ยาว ๒-๘ มม. ใบประดับย่อยรูปแถบ ยาว ๐.๕-๒.๕ มม. ทั้งใบประดับและใบประดับย่อยร่วงง่าย กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ยาว ๑.๒-๒.๕ มม. ปลายแยกเป็นรูปปากเปิด ซีกบนปลายตัดหรือแยกเป็น ๒ แฉก แฉกรูปสามเหลี่ยมแกมรูปไข่ ปลายแหลมหรือมน ซีกล่างปลายตัด กลีบเลี้ยงมีขนสั้นนุ่มเฉพาะด้านนอก กลีบดอกรูปปากเปิด ยาว ๓.๕-๖ มม. โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูประฆัง ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แยกเป็นซีกบน ๑ แฉก รูปไข่ มีขนาดใหญ่สุด ปลายมน ซีกล่าง ๓ แฉก รูปขอบขนานกว้าง รูปไข่แกมรูปขอบขนาน หรือรูปไข่ปลายมน ผิวด้านนอกหลอดและแฉกกลีบดอกมีขนสั้นนุ่มประปราย คอหลอดดอกด้านในมีขนอุยสีขาวหนาแน่น เกสรเพศผู้ ๔ เกสร แยกเป็น ๒ คู่ ยาวไม่เท่ากัน โผล่พ้นหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูเรียวยาว คู่ยาวยาว ๓-๓.๕ มม. คู่สั้นยาว ๒.๕-๓.๒ มม.

 ผลคล้ายผลผนังชั้นในแข็ง รูปทรงรี เส้นผ่านศูนย์กลาง ๒-๕ มม. เกลี้ยง มีต่อมสีเหลืองประปรายผลแก่สีดำ มีกลีบเลี้ยงติดทน เมล็ดขนาดเล็ก มี ๑-๒ เมล็ด

 ซ้อแมวมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบขึ้นตามริมลำธารหรือลานหินในป่าเบญจพรรณหรือป่าเต็งรัง ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๓๕๐ ม. ออกดอกเดือนเมษายนถึงมิถุนายน เป็นผลเดือนพฤษภาคมถึงกันยายน ในต่างประเทศพบที่อินเดียบังกลาเทศ และเวียดนาม.