ชื่ออื่น ๆ

สะอึก (ชลบุรี, นครศรีธรรมราช)

โตงวะเป็นไม้เลื้อยล้มลุก ลำต้นเรียวเล็กเลื้อยพัน ยาว ๑-๒ ม. มีขนสั้นนุ่มหรือขนแบบขนแกะ ตรงซอกใบเกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปค่อนข้างกลมแกมรูปหัวใจหรือรูปไข่ พบบ้างที่เป็นรูปไต กว้าง ๑.๖-๙ ซม. ยาว ๐.๒-๑๐ ซม. ปลายสอบเรียว แหลม โคนรูปหัวใจขอบเรียบหรือเป็นคลื่นเล็กน้อย แผ่นใบเกลี้ยงหรือมีขนเป็นเส้นยาวนุ่มกระจายห่าง ๆ เส้นแขนงใบข้างละ๖-๑๕ เส้น ก้านใบยาว ๑.๕-๓.๕ ซม. พบบ้างที่ยาวได้ถึง ๙ ซม. เกลี้ยงหรือมีขนประปราย

 ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ มี ๑-๓ ดอก ก้านช่อดอกเรียวยาวรูปเส้นด้าย ยาว ๑.๔-๔ ซม. อาจยาวได้ถึง ๑๔ ซม. ใบประดับรูปลิ่มแคบยาว ๑.๕-๒ มม.

ก้านดอกยาว ๐.๘-๒ ซม. ค่อนข้างเกลี้ยง เมื่อเป็นผลก้านดอกหนาขึ้นและโค้ง ดอกรูปกรวย กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ รูปไข่แกมรูปรี ยาวเกือบเท่ากัน กว้างประมาณ ๓ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. ปลายกลีบเป็นติ่งแหลมสั้น ค่อนข้างเกลี้ยงหรือมีขนสั้นนุ่มประปราย กลีบเลี้ยงเรียงเป็น ๒ วง กลีบวงนอก ๒ กลีบ รูปไข่ กลางกลีบหนา ขอบกลีบสีขาว กลีบวงใน ๓ กลีบ รูปไข่กว้าง กลีบเลี้ยงติดทนและโค้งพับลงในผล กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นรูปกรวย ยาว ๒-๒.๕ ซม. โคนเป็นหลอด ปลายหลอดกางออกเป็นวง ขอบเว้าเป็นแฉกตื้น ๕ แฉก สีขาวหรือสีเหลืองอ่อน แถบกลางกลีบสีเข้มกว่าส่วนอื่น โคนหลอดดอกด้านในสีแดงเข้มถึงสีม่วงแดงเข้ม เกสรเพศผู้ ๕ เกสร ยาวไม่เท่ากัน เชื่อมติดกับโคนหลอดกลีบดอก

ยาวไม่พ้นกลีบดอก ก้านชูอับเรณูรูปเส้นด้าย ยาว ๔-๖ มม. โคนก้านกว้างกว่าปลายและมีขน อับเรณูยาวประมาณ ๑.๕ มม. แตกตามยาว ไม่บิด จานฐานดอกรูปวงแหวน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ เกลี้ยง มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๒ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย อยู่ภายในหลอดกลีบดอก ยาวประมาณ ๖ มม. ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่มกลม ๒ ตุ่ม

 ผลแบบผลแห้งแตก ทรงรูปไข่แกมรูปกรวยหรือรูปทรงค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๖-๘ มม. ปลายเป็นติ่งแหลมอ่อน กลีบเลี้ยงติดทนโค้งพับลง เมล็ดสีน้ำตาลแกมสีดำ ยาว ๔-๕ มม. มีขนสีน้ำตาลแกมสีเทาหนาแน่น มี ๔ เมล็ด

 โตงวะมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วทุกภาค พบตามที่โล่งแจ้งทั่วไป ตามทุ่งหญ้า และบริเวณป่าที่ถูกแผ้วถาง เป็นวัชพืชที่พบได้ทั่วไป ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางจนถึงประมาณ ๓๐๐ ม. ออกดอกเดือนเมษายนถึงพฤศจิกายน เป็นผลเดือนมกราคมถึงพฤศจิกายน ในต่างประเทศพบที่ตะวันออกของแอฟริกา อินเดีย ศรีลังกา เมียนมา จีน ภูมิภาคอินโดจีน มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ นิวกินี ทางเหนือของออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก.