งำเงาะ

Winitia cauliflora (Scheff.) R. E. Fr.

ไม้ต้น ตามลำต้นมีปุ่มปมของดอกและผล ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน ดอกแยกเพศร่วมต้น มีขนาดและรูปร่างใกล้เคียงกัน ออกเป็นกระจุกตามลำต้นหรือไหลที่โผล่พ้นผิวดิน ก้านดอกยาว ดอกสีเหลืองอมน้ำตาล ผลแบบผลกลุ่ม ผลย่อยรูปทรงกลม เปลือกหนา เมื่อแก่สีน้ำตาลอมดำ เมล็ดรูปทรงกลมหรือทรงรี

งำเงาะเป็นไม้ต้น สูง ๕-๑๒ ม. ตามลำต้นมีปุ่มปมของดอกและผล เส้นผ่านศูนย์กลางที่โคนลำต้น ๓๐-๕๐ ซม. เปลือกสีน้ำตาลปนดำ เรียบ แตกกิ่งในระดับสูง กิ่งตั้งฉากกับลำต้น

 ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน กว้าง ๔-๗ ซม. ยาว ๑๕-๒๕ ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบหนาและเหนียวคล้ายแผ่นหนัง สีเขียวเข้มเป็นมัน เส้นแขนงใบข้างละ ๑๐-๑๒ เส้น เป็นร่องตื้นทางด้านบนและเป็นสันนูนทางด้านล่าง ปลายเส้นโค้งจดกันก่อนถึงขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห เห็นชัดทางด้านล่าง ก้านใบยาว ๐.๕-๑ ซม.

 ดอกแยกเพศร่วมต้น มีขนาดและรูปร่างใกล้เคียงกัน ออกเป็นกระจุกตามปุ่มปมบนลำต้นหรือไหลที่โผล่พ้นผิวดิน ก้านดอกยาว ๒-๖.๕ ซม. ปลายก้านใกล้กลีบเลี้ยงอวบพอง มีขนนุ่ม กลีบเลี้ยง ๓ กลีบ หนาสีเขียวปนน้ำตาล รูปคล้ายไต กว้างประมาณ ๘ มม. ยาวประมาณ ๓ มม. โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย กลีบดอกสีเหลืองอมน้ำตาล มี ๖ กลีบ เรียงเป็น ๒ ชั้น กลีบชั้นนอกแผ่กางออกเมื่อบาน รูปไข่ กว้าง ๐.๖-๑.๘ ซม. ยาว ๐.๗-๑.๕ ซม. กลีบชั้นในโค้งเข้าซ้อนเกยกัน กว้าง ๕-๖ มม. และยาวเท่ากับกลีบดอกชั้นนอก ดอกเพศผู้มีเกสร


เพศผู้จำนวนมาก ยาวประมาณ ๒.๕ มม. ดอกเพศเมียรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มีจำนวนมาก แต่ละรังไข่ยาวประมาณ ๓ มม. มีสันนูนตามยาว ๓ สัน มี ๑ ช่อง มีออวุลหลายเม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นมาก ยอดเกสรเพศเมียโค้งออกเล็กน้อย

 ผลแบบผลกลุ่ม มีก้านช่อผลอวบ ยาว ๒-๖.๕ ซม. มีผลย่อย ๕-๑๕ ผล แต่ละผลรูปทรงกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๔-๕ ซม. เปลือกหนา เมื่อแก่สีน้ำตาลอมดำ เมื่อแห้งแข็ง มีขนเล็กน้อย ก้านผลย่อยสั้นมากเมล็ดรูปทรงกลมหรือทรงรี เรียง ๒ แถว กว้าง ๑.๕-๒ ซม. ยาวประมาณ ๓ ซม. มี ๔-๖ เมล็ด

 งำเงาะมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทย ทางภาคใต้ตอนล่าง พบตามป่าดิบชื้น ที่สูงจากระดับทะเล ๒๐๐-๗๐๐ ม. ออกดอกเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคมเป็นผลเดือนตุลาคมถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่มาเลเซียและอินโดนีเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
งำเงาะ
ชื่อวิทยาศาสตร์
Winitia cauliflora (Scheff.) R. E. Fr.
ชื่อสกุล
Winitia
คำระบุชนิด
cauliflora
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Scheffer, Rudolph Herman Christiaan Carel
- Fries, Robert Elias
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Scheffer, Rudolph Herman Christiaan Carel (1844-1880)
- Fries, Robert Elias (1876-1966)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปิยะ เฉลิมกลิ่น