กวาวเครือ

Pueraria candollei Wall. ex Benth. var. mirifica (Airy Shaw & Suvat.) Niyomdham

ไม้พุ่มรอเลื้อย มีหัวใต้ดินเป็นเปลาะ ๆ ใบประกอบแบบขนนกมีสามใบย่อย เรียงสลับ รูปไข่ แต่ใบคู่ข้างโคนเบี้ยว ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง ดอกรูปดอกถั่ว สีม่วงอมน้ำเงิน ฝักแบน รูปขอบขนาน ผิวมีขนสั้น ๆ

กวาวเครือเป็นไม้พุ่มรอเลื้อย ผลัดใบ ลำต้นยาวถึง ๕ ม. มีหัวใต้ดินขนาดใหญ่ ค่อนข้างกลม และคอดยาวเป็นเปลาะ ๆ ต่อเนื่องกัน ส่วนที่กลมมีเส้นผ่านศูนย์กลางถึง ๒๐ ซม. ส่วนที่คอดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๒ ซม. กิ่งอ่อน ยอดอ่อน ก้านช่อดอก และกลีบเลี้ยงมีขนสั้น ๆ

 ใบประกอบแบบขนนกมีสามใบย่อย เรียงสลับ ก้านใบประกอบยาว ๑๐-๒๘ ซม. หูใบรูปไข่ โคนมนหรือเป็นติ่งยื่นลงมาทางด้านล่าง กว้าง ๓-๕ มม. ยาว ๐.๕-๑ ซม. ใบย่อยด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขนสั้น ๆ ประปราย ใบย่อยใบกลางรูปไข่ กว้าง ๙-๑๕ ซม. ยาว ๑๕-๓๐ ซม. ปลายมนถึงเรียวแหลม โคนสอบถึงมน เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๗ เส้น คู่แรกออกจากโคนใบ ใบย่อยคู่ข้างขนาดใกล้เคียงกับใบกลางปลายมนถึงเรียวแหลม โคนเบี้ยว ก้านใบย่อยยาว ๕-๗ มม. หูใบย่อยเรียวแคบ กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๕ มม.

 ช่อดอกเป็นช่อเดี่ยวและช่อแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง ยาว ๒๐-๓๐ ซม. ดอกรูปดอกถั่ว สีม่วงอมน้ำเงิน ออกเป็น กระจุกในระยะผลัดใบ กระจุกละ ๓-๕ ดอก ก้านดอกยาว ๑-๕ มม. ใบประดับมีลักษณะเป็นเกล็ด ขนาดเล็กมาก ใบประดับย่อยเล็ก รูปไข่ ติดที่ปลายก้านดอก กลีบเลี้ยงยาว ๖-๗ มม. โคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แฉกบนสุดใหญ่กว่าแฉกอื่น กลีบดอก ๕ กลีบ กลีบกลางค่อนข้างกลม ก้านสั้น เส้นผ่านศูนย์กลาง ๗-๘ มม. กลีบคู่ล่างติดกันเป็นรูปเรือ เกสรเพศผู้ ๑๐ อัน ก้านชูอับเรณูติดกันรังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุลหลายเม็ด

 ฝักแบน รูปขอบขนาน ผิวมีขนสั้น ๆ ประปรายถึงเกลี้ยง กว้างประมาณ ๗ มม. ยาวประมาณ ๓ ซม. มี ๓-๔ เมล็ด ค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๓ มม.

 กวาวเครือเป็นพรรณไม้ถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่จังหวัดเชียงใหม่และลำปาง ขึ้นในป่าเบญจพรรณที่สูง จากระดับน้ำทะเล ๒๕๐-๘๐๐ ม.

 หัวกวาวเครือใช้เป็นยาอายุวัฒนะ โดยใช้ผงหัวกวาวเครือผสมกับน้ำผึ้งกินเป็นยาบำรุง บำบัดโรคได้หลายโรค และทำให้อายุยืน (Nilanidhi et al, 1957) สารเคมีที่พบในหัวกวาวเครือคือ miroestrol (Jones and Pope, 1961; Kashemsanta et al, 1957) puerarin และ mirificin (Nilanidhi et al, 1957) ซึ่งได้ทำการทดลองในหนู พบว่ามีฤทธิ์เหมือนฮอร์โมนเพศหญิง.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
กวาวเครือ
ชื่อวิทยาศาสตร์
Pueraria candollei Wall. ex Benth. var. mirifica (Airy Shaw & Suvat.) Niyomdham
ชื่อสกุล
Pueraria
คำระบุชนิด
candollei
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel
- Bentham, George
ชื่อชนิดย่อย (ถ้ามี)
var. mirifica
ชื่อผู้ตั้งชนิดย่อย (ถ้ามี)
- (Airy Shaw & Suvat.) Niyomdham
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel (1786-1854)
- Bentham, George (1800-1884)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ชวลิต นิยมธรรม