แคบิด

Fernandoa adenophylla (Wall, ex G. Don) Steenis

ชื่ออื่น ๆ
แคขน (เหนือ); แคพอง (ใต้); แคลาว (ตะวันออกเฉียงเหนือ); แคหางค่าง (ทั่วไป); โฮงป่า (ตะวันตกเฉียงใต้)
ไม้ต้น ผลัดใบ เปลือกสีเทา กิ่งอ่อนและยอดมีขนรูปดาวสีน้ำตาลแดงหนาแน่น ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มีใบย่อย ๕-๙ ใบ เรียงตรงข้าม ใบย่อยใบปลายรูปไข่กลับหรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน ใบย่อยด้านข้างรูปรีหรือรูปไข่แกมรูปรี ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามปลายกิ่ง ดอกสีเหลืองอมน้ำตาล ผลแบบผลแห้งแตก เป็นฝักรูปทรงกระบอก มีครีบตามยาว ๕ ครีบ ฝักแก่บิดงอไปมาเมล็ดแบน ด้านข้างมีปีกบาง

แคบิดเป็นไม้ต้นขนาดเล็กถึงขนาดกลาง ผลัดใบ สูง ๕-๒๐ ม. เปลือกเรียบ สีเทา กิ่งอ่อนและยอดมีขนรูปดาวสีนํ้าตาลแดงหนาแน่น

 ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ยาว ๓๐-๖๐ ซม. มีใบย่อย ๕-๙ ใบ เรียงตรงข้ามจากเล็กไปหาใหญ่ คู่ใบล่างสุดติดอยู่ที่โคนก้านคล้าย หูใบเทียม รูปค่อนข้างกลม ใบย่อยใบปลายรูปไข่กลับหรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน ใบย่อยด้านข้างรูปรีหรือรูปไข่แกมรูปรี กว้าง ๘-๑๗ ซม. ยาว ๑๐-๒๔ ซม. ปลายมนหรือแหลมเล็กน้อย แผ่นใบด้านล่างมีขนรูปดาวสีนํ้าตาลอมเหลืองทั่วไป ก้านใบย่อยสั้นมาก

 ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตามปลายกิ่ง ตั้งตรงชูเหนือเรือนยอด ยาว ๑๖-๓๐ ซม. แต่ละช่อมืหลายดอกบานไม่พร้อมกัน ดอกบานกลางคืน ก้านดอกยาว ๒-๔ ซม. กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูประฆัง กว้าง ๑.๒-๓.๒ ซม. ยาว ๒.๗-๔.๕ ซม. ปลายรูปปากเปิด แยกเป็นกลีบบน ๓ กลีบ กลีบล่าง ๒ กลีบ กลีบหนา


มีขนสีนํ้าตาลอมเหลืองหนาแน่น มีสันราง ๆ ตามยาว ๕ สัน กลีบดอกสีเหลืองอมนํ้าตาล โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดกระพุ้งโค้ง ยาว ๕-๘ ซม. ปลายรูปปากเปิด แยกเป็นกลีบบน ๓ กลีบ กลีบล่าง ๒ กลีบ ปากหลอดกว้าง ๔-๕ ซม. กลีบดอกด้านนอกมีขนสีนํ้าตาลอมเหลืองหนาแน่นด้านในเกลี้ยง เกสรเพศผู้ ๒ คู่ แต่ละคู่ยาวไม่เท่ากัน ยื่นพ้นปากหลอดเล็กน้อย รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มีขนรูปดาวหนาแน่น มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมากยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ พู

 ผลแบบผลแห้งแตก เป็นฝักรูปทรงกระบอก ยาว ๓๕-๗๐ ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง ๑.๕-๒.๕ ซม. มีครีบตามยาว ๕ ครีบ มีขนรูปดาวสีนํ้าตาลอมเหลืองหนาแน่น ฝักแก่บิดงอไปมา เมื่อแก่แตกออกเป็น ๒ ซีก เมล็ดแบน มีจำนวนมาก ด้านข้างมีปีกยาวบาง กว้าง ๐.๗-๑.๒ ซม. ยาว ๒.๒-๓.๑ ซม.

 แคบิดมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วทุกภาคพบขึ้นตามป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ และป่า หญ้า ออกดอกและเป็นผลเกือบตลอดปี ในต่างประเทศพบตั้งแต่แคว้นอัสสัมของอินเดีย บังกลาเทศ พม่า หมู่เกาะอันดามัน ภูมิภาคอินโดจีน และมาเลเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
แคบิด
ชื่อวิทยาศาสตร์
Fernandoa adenophylla (Wall, ex G. Don) Steenis
ชื่อสกุล
Fernandoa
คำระบุชนิด
adenophylla
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel
- Don, George
- Steenis, Cornelis Gijsbert Gerrit Jan van
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel (1786-1854)
- Don, George (1798-1856)
- Steenis, Cornelis Gijsbert Gerrit Jan van (1901-1986)
ชื่ออื่น ๆ
แคขน (เหนือ); แคพอง (ใต้); แคลาว (ตะวันออกเฉียงเหนือ); แคหางค่าง (ทั่วไป); โฮงป่า (ตะวันตกเฉียงใต้)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ศ. ดร.ธวัชชัย สันติสุข