ชื่ออื่น ๆ

กรองประหยัน, กุติ, กุติกรองหยัน, ขมฝาด, จันตะเบือ, ย่าตุหงัน (ยะลา); กระดังงาดง (สุโขทัย); จันบือ (พ

 เติมเป็นไม้ต้น สูงได้ถึง ๔๐ ม. ผลัดใบช่วงสั้นออกดอกเมื่อแตกใบอ่อน โคนมักมีพูพอน เรือนยอดแน่นลำต้นคดงอ เปลือกบาง สีน้ำตาลอ่อนหรือสีน้ำตาลอมแดงเมื่อแก่สีเข้มขึ้นและแตกเป็นเกล็ด มียางสีแดง

 ใบประกอบแบบขนนก มีใบย่อย ๓ ใบ เรียงเวียน ใบย่อยส่วนมากรูปรี รูปรีแกมรูปไข่ หรือรูปไข่กว้าง ๔-๙ ซม. ยาว ๗-๑๕ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลมสั้น โคนทู่หรือสอบแคบ ขอบหยักคล้ายฟันเลื่อยแหลมหรือทู่ แผ่นใบคล้ายแผ่นหนังแต่บาง ใบอ่อนสีเขียวอ่อน ใบแก่สีเขียวเข้ม แก่จัดสีแดงสด เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ด้านบนมักพบต่อม ๒ ต่อมคล้ายซี่ฟันที่ปลายก้านใบ เส้นแขนงใบข้างละ ๗-๘ เส้น แต่ละเส้นเชื่อมต่อกันเป็นวงใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห เห็นไม่ชัด ก้านใบยาว ๕.๕-๑๖.๕ ซม. ก้านใบย่อยยาวได้ถึง ๖.๕ ซม. ก้านใบย่อยใบกลางยาวกว่าก้านใบย่อยด้านข้าง หูใบรูปเคียว กว้างประมาณ ๑.๗ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. บางคล้ายกระดาษ ร่วงเร็ว

 ดอกแยกเพศต่างต้น ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงแคบ ออกตามซอกใบและใต้แผลใบเล็กน้อย ช่อยาว ๗-๓๐ ซม. ใบประดับรูปใบหอก ขนาด ๑-๓.๕ มม. ร่วงเร็วดอกสีเหลืองอมเขียว กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ แยกกัน ไม่มีกลีบดอกและจานฐานดอก ดอกเพศผู้มีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๒.๕ มม. ตาดอกสีแดง ดอกบานสีอมเหลืองก้านดอกยาว ๒-๓ มม. กลีบเลี้ยงรูปเกือบกลม กว้างและยาวประมาณ ๑ มม. สีเขียวอ่อน ปลายมน มีขนประปราย ฐานดอกนูนสูงประมาณ ๐.๕ มม. เกสรเพศผู้ ๕ เกสร แยกกัน

ก้านชูอับเรณูยาว ๐.๕-๐.๖ มม. สีเขียวอ่อน ติดบนกลีบเลี้ยง อับเรณูกว้างประมาณ ๐.๘ มม. ยาวประมาณ ๑ มม. สีเขียวอมเหลืองถึงสีเหลืองอ่อนเกสรเพศเมียเป็นหมัน รูปโล่กว้าง หยัก ๕ พู ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น ดอกเพศเมียมีก้านดอกยาว ๔-๖ มม. มีข้อต่อ ปลายก้านหนา เมื่อเป็นผลยาวได้ถึง ๑ ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ กว้าง ๐.๘-๑ มม. ยาว ๒-๔ มม. โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย โค้งเข้าในล้อมเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันซึ่งยาวประมาณ ๕ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ สีเขียวเกลี้ยง มี ๓ หรือ ๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๒ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียยาวประมาณ ๐.๗ มม. ยอดเกสรเพศเมียเล็ก สีออกขาว ยาวประมาณ ๕ มม. ปลายแยกเป็นแฉกโค้ง ๓ แฉก

 ผลแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปทรงค่อนข้างกลมกว้างยาว ๐.๗-๑ ซม. ออกเป็นช่อห้อย ยาวได้ถึง ๓๒ ซม. สีเขียวเข้ม แก่สีแดงเข้มถึงสีน้ำตาลอมเหลือง ผนังชั้นนอกหนาคล้ายหนัง ผนังชั้นในแข็งเปราะ แก่ไม่แตกเมล็ดทรงรูปไข่กลับ กว้างประมาณ ๓.๒ มม. ยาวประมาณ ๔.๒ มม. หนาประมาณ ๓ มม. มี ๒-๔ เมล็ด เกลี้ยง เป็นมันเงา มีเนื้อหุ้ม

 เติมมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วทุกภาค พบในถิ่นที่อยู่ต่าง ๆ ตั้งแต่ป่าดิบชื้นถึงป่าดิบแล้งป่าสมบูรณ์ถึงป่าที่ถูกแผ้วถาง หรือตามหมู่บ้าน มักขึ้นใกล้น้ำหรือที่ชื้น ตามชายป่า หรือสองข้างทาง ตามเขาหินปูน หรือตามหน้าผา ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางถึงประมาณ ๑,๐๐๐ ม. ออกดอกเดือนมกราคมถึงมีนาคม เป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงพฤศจิกายน ในต่างประเทศพบที่อินเดีย บังกลาเทศ จีน ไต้หวัน ญี่ปุ่นคาบสมุทรมาเลเซีย ภูมิภาคมาเลเซีย ถึงออสเตรเลีย

 ประโยชน์ ใช้เป็นสมุนไพร ผลกินได้ มีรสเปรี้ยวเนื้อไม้ใช้ทำฟืนและทำรั้ว เปลือกหรือยางใช้ย้อมผ้า.