ตีนตั่ง ๑

Desmos dumosus (Roxb.) Saff.

ไม้เถาเนื้อแข็ง เปลือกสีน้ำตาลแกมสีเทา กิ่งอ่อนมีขนหนาแน่น กิ่งแก่เกลี้ยง ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปรีแกมรูปไข่กลับ รูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ หรือรูปไข่ ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบ เหนือซอกใบ หรือตรงข้ามใบ ดอกสีเหลืองหรือสีเหลืองอมเขียวอ่อน มีกลิ่นหอม ผลแบบผลกลุ่ม ผลย่อยแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงรีหรือรูปทรงกระบอก เว้าคอดระหว่างเมล็ด สีเขียว เมื่อแก่เปลี่ยนเป็นสีเหลือง สีแดง และสีม่วงคล้ำ เมล็ดรูปทรงรีหรือรูปทรงเกือบกลม เปลือกสีน้ำตาล เป็นมัน มี ๓-๖ เมล็ด

ตีนตั่งชนิดนี้เป็นไม้เถาเนื้อแข็ง เปลือกสีน้ำตาลแกมสีเทา มีช่องอากาศจำนวนมาก กิ่งอ่อนมีขนหนาแน่น กิ่งแก่เกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปรีแกมรูปไข่กลับ รูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ หรือรูปไข่ กว้าง ๒-๗ ซม. ยาว ๕-๑๗ ซม. ปลายแหลม เรียวแหลม หรือแหลมมีติ่งหนาม โคนตัด มนหรือกึ่งรูปหัวใจ ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนสีเขียวเข้ม เกลี้ยง ยกเว้นตามเส้นใบมีขนสั้นนุ่มประปราย เมื่อแก่เกลี้ยง ด้านล่างมีขนหนาแน่น เส้นกลางใบเป็นร่องตื้นทางด้านบน นูนเด่นชัดทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๘-๑๕ เส้น ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เห็นชัดทางด้านล่าง เส้นใบย่อยแบบร่างแหเห็นชัด ก้านใบยาว ๐.๕-๑ ซม. พบน้อยที่ยาวได้ถึง ๒ ซม. มีขน

 ดอกเดี่ยว ออกตามซอกใบ เหนือซอกใบ หรือตรงข้ามใบ มีกลิ่นหอม ห้อยลง ใบประดับรูปไข่หรือรูปแถบ ก้านดอกยาว ๑-๓.๕ ซม. มีขน ดอกสีเหลืองหรือสีเหลืองอมเขียวอ่อน กลีบเลี้ยง ๓ กลีบ สีเขียว รูปไข่ รูปสามเหลี่ยม หรือรูปใบหอก กว้าง ๒.๕-๖.๕ มม. ยาว ๔-๑๑ ซม. ปลายแหลม มีขน กลีบดอก ๖ กลีบ เรียงเป็น ๒ วง วงละ ๓ กลีบ ขนาดไม่เท่ากัน กลีบวงนอกรูปไข่หรือรูปไข่กลับ กว้าง ๑.๕-๓.๕ ซม. ยาว ๔-๗ ซม. ปลายแหลม กลีบวงในแคบกว่าเล็กน้อย รูปไข่ รูปช้อน หรือรูปใบหอก กว้าง ๐.๕-๑ ซม. พบน้อยที่กว้างได้ถึง ๒ ซม. ยาว ๓-๕ ซม. พบน้อยที่ยาวได้ถึง ๖.๕ ซม. มักเห็นเส้นกลีบชัด เกสรเพศผู้จำนวนมาก ยาวประมาณ ๑.๕ มม. ก้านชูอับเรณูรูปขอบขนาน อับเรณูรูปแถบ มีแกนอับเรณูยื่น ปลายมนหรือปลายตัด รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มีหลายรังไข่ แยกเป็นอิสระ แต่ละรังไข่มี ๑ ช่อง มีออวุล ๓-๖ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นมากหรือไร้ก้าน ยอดเกสรเพศเมียรูปกระบอง ปลายแยก ๒ แฉก

 ผลแบบผลกลุ่ม ผลย่อยแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงรีหรือรูปทรงกระบอก กว้าง ๕-๘ มม. ยาว ๐.๘-๕.๕ ซม. เว้าคอดระหว่างเมล็ด ปลายแหลม เกลี้ยง เป็นมัน หรือมีขนประปรายถึงหนาแน่น ผลสีเขียว เมื่อแก่เปลี่ยนเป็นสีเหลือง สีแดง และสีม่วงคล้ำ ก้านผลยาว ๔-๗ มม. พบบ้างที่ยาวได้ถึง ๑ ซม. ก้านผลย่อยยาว ๒-๔ มม. เมล็ดรูปทรงรีหรือรูปทรงเกือบกลม เปลือกสีน้ำตาล เป็นมัน มี ๓-๖ เมล็ด

 ตีนตั่งชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง และภาคใต้ พบตามป่าดิบและป่าเต็งรัง ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๑๐๐-๑,๑๕๐ ม. ออกดอกเดือนมีนาคมถึงกรกฎาคม เป็นผลเดือนกันยายนถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย ภูฏาน เมียนมา จีนตอนใต้ เวียดนาม มาเลเซีย และอินโดนีเซีย.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตีนตั่ง ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Desmos dumosus (Roxb.) Saff.
ชื่อสกุล
Desmos
คำระบุชนิด
dumosus
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Roxburgh, William
- Safford, William Edwin (`Ned′)
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Roxburgh, William (1751-1815)
- Safford, William Edwin (`Ned′) (1859-1926)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางจารีย์ บันสิทธิ์