ตีนตั่งเตี้ย

Strobilanthes quadrifaria (Wall. ex Nees) Y. F. Deng

ชื่ออื่น ๆ
สตีน้ำ (เลย); ฮอมดง (เชียงใหม่)
ไม้กึ่งพุ่ม ลำต้นมีขนยาว กิ่งอ่อนเป็นสี่เหลี่ยม กิ่งแก่ค่อนข้างกลม ข้อปล้องชัดเจน โป่งตามข้อ ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีหรือรูปไข่ มีผลึกหินปูนสีขาวบนแผ่นใบ ช่อดอกแบบช่อเชิงลดหรือกึ่งช่อกระจุก ออกตามปลายยอดหรือตามซอกใบ มีขนยาวคล้ายเส้นไหมหนาแน่นทั้งช่อ ดอกสีม่วงอ่อน ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอก ปลายผลมีขนสั้นนุ่ม มีเมล็ดประมาณ ๑๒ เมล็ด มีขน

ตีนตั่งเตี้ยเป็นไม้กึ่งพุ่ม สูง ๑-๑.๕ ม. ลำต้นมีขนยาว กิ่งอ่อนเป็นสี่เหลี่ยม กิ่งแก่ค่อนข้างกลม ข้อปล้องชัดเจน โป่งตามข้อ

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีหรือรูปไข่กว้าง ๒-๗ ซม. ยาว ๕-๑๘ ซม. ปลายแหลม โคนสอบเรียว ขอบหยักมนตื้นถึงหยักซี่ฟัน เกลี้ยง มีผลึกหินปูนสีขาวบนแผ่นใบ เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๑๐ เส้น ก้านใบยาว ๑.๕-๔ ซม.

 ช่อดอกแบบช่อเชิงลดหรือกึ่งช่อกระจุก ออกตามปลายยอดหรือตามซอกใบ ช่อดอกกว้างประมาณ ๒ ซม. ยาว ๒-๕ ซม. มีขนยาวคล้ายเส้นไหมหนาแน่นทั้งช่อดอกสีม่วงอ่อน เบียดแน่นบนแกนกลางช่อ ใบประดับรูปไข่ รูปรี หรือรูปใบหอกกว้าง กว้าง ๐.๖-๑ ซม. ยาว ๑.๕-๒.๕ ซม. ปลายแหลมหรือมน มีขนยาวสีขาวประปรายใบประดับย่อยรูปแถบถึงรูปใบหอก กว้างประมาณ ๒ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. ก้านดอกยาว ๐.๕-๑ ซม. มีขนหยาบแข็ง กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปแถบ กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. ปลายเรียวแหลม ด้านนอกมีขนยาวประปราย ด้านในมีขนคล้ายเส้นไหมปกคลุมจนถึงปลายกลีบ กลีบดอกรูปปากเปิด โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาว ๓-๓.๒ ซม. หลอดกลีบดอกตั้งตรง โคนหลอดกว้างประมาณ ๒ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. สีขาว คอหลอดกลีบดอกกว้างประมาณ ๑ ซม. ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่ กว้างและยาวประมาณ ๔ มม. ปลายมนกลม ด้านนอกมีขน เกสรเพศผู้ ๔ เกสร มี ๒ คู่ ยาวไม่เท่ากัน ติดในหลอดกลีบดอกเกสรเพศผู้คู่สั้นมีก้านชูอับเรณูยาว ๒-๓ มม. เกลี้ยง คู่ยาวก้านชูอับเรณูยาว ๔-๗ มม. มีขนยาวประปราย อับเรณู รูปขอบขนาน แตกตามยาว กว้างประมาณ ๐.๘ มม. ยาวประมาณ ๑ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงกระบอก มีกระจุกขน มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียยาว ๒-๒.๒ ซม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉกสั้น ๒ แฉก

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอก ยาว ๑-๑.๒ ซม. ปลายผลมีขนสั้นนุ่ม เมล็ดมีประมาณ ๑๒ เมล็ดกว้างประมาณ ๑ มม. มีขน ก้านเมล็ดโค้งงอ รูปตะขอแข็งและเหนียว

 ตีนตั่งเตี้ยมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบตามบริเวณที่ร่มและชื้น ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๕๐๐-๙๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนธันวาคมถึงมกราคมในต่างประเทศพบที่เมียนมา จีน และลาว.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตีนตั่งเตี้ย
ชื่อวิทยาศาสตร์
Strobilanthes quadrifaria (Wall. ex Nees) Y. F. Deng
ชื่อสกุล
Strobilanthes
คำระบุชนิด
quadrifaria
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel
- Nees von Esenbeck, Christian Gottfried Daniel
- Deng, Yun Fei
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Wallich, Nathaniel (1786-1854)
- Nees von Esenbeck, Christian Gottfried Daniel (1776-1858)
- Deng, Yun Fei (fl. 2001)
ชื่ออื่น ๆ
สตีน้ำ (เลย); ฮอมดง (เชียงใหม่)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางสาวปาจรีย์ อินทะชุบ