ชื่ออื่น ๆ

กุ่ยฉ่องบ้าง (กะเหรี่ยง-ลำปาง); ขี้ติ้ว, ติ้วใบเลื่อม (เหนือ)

ติ้วเกลี้ยงเป็นไม้ต้น ผลัดใบ สูงได้ถึง ๓๐ ม. เส้นผ่านศูนย์กลางได้ถึง ๓๕ ซม. มีน้ำยางสีน้ำตาลอมแดงอ่อน เปลือกเรียบ แตกเป็นสะเก็ด หรือแตกเป็นแผ่น สีน้ำตาลอ่อน สีน้ำตาลอมแดง หรือสีน้ำตาลอมเทา บางครั้งมีหนามยาวและแข็ง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปรี รูปขอบขนาน รูปใบหอก หรือรูปใบหอกแกมรูปไข่ กว้าง ๒-๔.๕ ซม.ยาว ๕-๑๒ ซม. ปลายแหลม เรียวแหลม หรือมน โคนรูปลิ่มหรือมน ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษหรือค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนัง เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ด้านบนสีเขียว ด้านล่างสีอ่อนกว่า มักมีนวล มีต่อมเป็นจุดเล็กมากสีดำทั้ง ๒ ด้าน เส้นกลางใบเป็นร่องทางด้านบน นูนทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๑๕ เส้น ปลายเส้นโค้งจดเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบยาว ๒-๕ มม. ใบอ่อนสีแดง สีแดงอมชมพู หรือสีม่วงอมแดง

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกสั้น ออกตามซอกใบและที่ปลายกิ่ง แต่ละช่อมี ๒-๕ ดอก ดอกบานมีเส้นผ่านศูนย์กลาง ๑-๑.๓ ซม. มีกลิ่นหอมอ่อน ก้านดอกยาว ๑-๒ มม. กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ เรียงเป็น ๒ วง กลีบวงนอก ๓ กลีบ กลีบวงใน ๒ กลีบ สีเขียว สีเขียวแกมสีม่วงอมแดง สีม่วงอมแดง หรือสีม่วงคล้ำ รูปไข่กว้างหรือรูปไข่กลับกว้าง กว้าง ๔-๕ มม. ยาว ๕-๗ มม.

ค่อนข้างหนา เกลี้ยง มีเส้นกลีบตามยาวหลายเส้น กลีบดอก ๕ กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม สีแดง สีส้ม หรือสีแดงอมส้ม บางครั้งสีเหลืองอ่อน รูปไข่กลับหรือรูปไข่กลับกว้าง กว้าง ๓-๕ มม. ยาว ๐.๖-๑ ซม. เกลี้ยง มีเส้นกลีบตามยาวหลายเส้น เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์มีจำนวนมาก เชื่อมติดกันเป็น ๓ กลุ่ม ยาว ๔-๘ มม. อับเรณูสีเหลือง เกสรเพศผู้ที่เป็นหมันเปลี่ยนรูปเป็นเกล็ดหนา สีเหลือง ยาวประมาณ ๓ มม. เรียงสลับกับกลุ่มเกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงรี ยาว ๒-๓ มม. เกลี้ยง มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลหลายเม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมีย ๓ ก้าน ยาว ๒-๓ มม. ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่ม

 ผลแบบผลแห้งแตกกลางพู รูปทรงรี กว้าง ๗-๘ มม. ยาว ๑-๑.๓ ซม. สีเขียว เมื่อแห้งสีน้ำตาลเข้มหรือสีน้ำตาลอมดำ เกลี้ยง กลีบเลี้ยงขยายใหญ่และติดทน หุ้มผลประมาณ ๒ ใน ๓ ของความยาวผล เมล็ดแบน รูปรีหรือรูปไข่กลับ กว้าง ๒-๓ มม. ยาว ๖-๘ มม. มีจำนวนมาก มีปีกบาง

 ติ้วเกลี้ยงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วทุกภาค พบตามป่าผลัดใบและป่าดิบ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลปานกลางจนถึงประมาณ ๗๐๐ ม. ออกดอกเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม เป็นผลเดือนเมษายนถึงกรกฎาคม ในต่างประเทศพบที่หมู่เกาะอันดามัน หมู่เกาะนิโคบาร์ เมียนมา จีน ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมาเลเซีย สุมาตรา บอร์เนียว และฟิลิปปินส์

 ประโยชน์ เนื้อไม้ใช้ก่อสร้าง ทำถ่าน.