ชาฤๅษี ๒

Middletonia multiflora (R. Br.) C. Puglisi

ไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นสั้นมาก ขึ้นเป็นต้นเดี่ยวหรือเป็นกลุ่มแน่น รากเป็นกระจุกฝอย ใบเดี่ยวเรียงเวียนเป็นกระจุกแบบกุหลาบซ้อน แผ่นใบรูปรีหรือรูปไข่กว้าง ผิวย่นแบบร่างแหตามแนวเส้นใบเห็นชัดทั้ง ๒ ด้าน ช่อดอกแบบช่อกระจุกซ้อน ออกตามซอกใบ ดอกสีขาว มีจำนวนมาก ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอกแคบ บิดเป็นเกลียวห่าง เมล็ดสีน้ำตาล ขนาดเล็ก มีจำนวนมาก

ชาฤๅษีชนิดนี่เป็นไม้ล้มลุกหลายปี ลำต้นสั้นมาก ขึ้นเป็นต้นเดี่ยวอยู่ใกล้ ๆ กัน หรือเป็นกลุ่มแน่น รากเป็นกระจุกฝอย

 ใบเดี่ยว เรียงเวียนเป็นกระจุกแบบกุหลาบซ้อน แผ่นใบรูปรีหรือรูปไข่กว้าง กว้าง ๒.๕-๙ ซม. ยาว ๔-๒๒ ซม. ปลายมน โคนรูปลิ่มหรือรูปหัวใจขอบหยักมนถี่หรือห่าง ด้านบนสีเขียว เกลี้ยงหรือมีขนห่าง ด้านล่างมีขนและขุยสีน้ำตาลแดง เส้นแขนงใบข้างละ ๑๐-๑๕ เส้น ผิวย่นแบบร่างแหตามแนวเส้นใบ เห็นชัดทั้ง ๒ ด้าน ก้านใบยาว ๑-๑๒ ซม. มีขนสีน้ำตาลแดง ใบที่อยู่ด้านล่างมีขนาดใหญ่และก้านใบยาวกว่าใบด้านบน

 ช่อดอกแบบช่อกระจุกซ้อน มี ๑-๕ ช่อ ออกตามซอกใบ กว้าง ๒-๖ ซม. ยาว ๔-๒๕ ซม. ก้านช่อยาว ๓.๕-๒๒ ซม. มีดอกจำนวนมาก ก้านดอกยาว ๒-๗ มม. กลีบเลี้ยงยาว ๑-๒.๕ มม. โคนเชื่อมติดกันเล็กน้อย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปไข่แคบ กว้างประมาณ ๐.๗ มม. ยาวประมาณ ๑.๕ มม. ปลายแหลม กลีบดอกสีขาว คล้ายรูปแตรปากกว้าง กว้างประมาณ ๘ มม. ยาวประมาณ ๔.๕ มม. โคนเชื่อมติดกันประมาณ ๑ มม. ปลายมี ๕ แฉก แยกเป็น ๒ ซีก ซีกบน ๒ แฉก ซีกล่าง ๓ แฉก รูปเกือบกลม


หรือรูปไข่กว้าง กว้างและยาว ๒.๕-๓ มม. ปลายมนกลม เกลี้ยง เกสรเพศผู้ ๕ เกสร ติดอยู่ในหลอดกลีบดอก ที่สมบูรณ์ ๒ เกสร ก้านชูอับเรณูยาว ๑-๒ มม. สีขาว บิดงอตรงกลาง อับเรณูสีเหลือง มีนวล รูปรี

ขนาดประมาณ ๒ มม. กางถ่างออก ปลายอับเรณูโค้งจดกัน เกสรเพศผู้ที่เหลืออีก ๓ เกสรเป็นหมันติดอยู่ใกล้โคนหลอดกลีบดอกหรือไม่มี เกสรเพศเมียยาวประมาณ ๑ ซม. จานฐานดอกเป็นวงแหวน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่ กว้างประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๒.๕ มม. สีเขียวอ่อน เกลี้ยง มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียยาวประมาณ ๓ มม. ยอดเกสรเพศเมียเป็นตุ่ม

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกระบอกแคบกว้าง ๑-๒ มม. ยาว ๐.๖-๑.๒ ซม. บิดเป็นเกลียวห่าง เกลี้ยง มีกลีบเลี้ยงติดทนและขยายใหญ่หุ้มอยู่ที่โคน เมล็ดสีน้ำตาล ขนาดเล็ก มีจำนวนมาก

 ชาฤๅษีชนิดนี่มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคกลาง พบตามป่าผลัดใบและป่าดิบแล้ง ที่สูงจากระดับทะเล ๑๐๐-๗๐๐ ม. ออกดอกเดือนกรกฎาคมถึงตุลาคม เป็นผลเดือนสิงหาคมถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย ภูฏาน บังกลาเทศ เมียนมา จีน และภูมิภาคอินโดจีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ชาฤๅษี ๒
ชื่อวิทยาศาสตร์
Middletonia multiflora (R. Br.) C. Puglisi
ชื่อสกุล
Middletonia
คำระบุชนิด
multiflora
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Brown, Robert
- Puglisi, Carmen
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Brown, Robert (1773-1858)
- Puglisi, Carmen (fl. 2011)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ