ตำแยตัวเมีย ๑

Boehmeria zollingeriana Wedd. var. zollingeriana

ไม้พุ่มหรือไม้พาดเลื้อย ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม กึ่งตรงข้าม หรือเรียงสลับใกล้ปลายยอด รูปไข่กว้างหรือคล้ายรูปสามเหลี่ยม มีผลึกหินปูนกระจายทั่วไป ดอกแยกเพศร่วมต้นต่างช่อ สีเขียวอ่อน ช่อดอกเพศผู้แบบช่อกระจุกกลม สั้น ช่อดอกเพศเมียแบบช่อกระจะแยกแขนงหรือไม่แยกแขนง หรืออาจเป็นช่อคล้ายช่อเชิงลด ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ๑-๓ ช่อ ผลแบบผลแห้งเมล็ดล่อน ทรงรูปไข่กลับหรือรูปทรงรี เมล็ดรูปคล้ายผล มี ๑ เมล็ด

ตำแยตัวเมียชนิดนี้เป็นไม้พุ่มหรือไม้พาดเลื้อยสูงหรือยาว ๓-๔ ม. กิ่งเรียว เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๐.๕ มม. เกลี้ยงหรือมีขนอ่อนละเอียดทั่วไป เมื่อแห้งเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลแดง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม กึ่งตรงข้าม หรือเรียงสลับใกล้ปลายยอด รูปไข่กว้างหรือคล้ายรูปสามเหลี่ยมกว้าง ๙.๕-๑๔ ซม. ยาว ๑๔-๑๙ ซม. ปลายเรียวแหลมหรือค่อย ๆ สอบเรียว โคนเบี้ยว มน ตัด คล้ายรูปลิ่มหรือคล้ายรูปหัวใจ ขอบหยักมนหรือทู่ กว้างประมาณ ๘ มม. ยาวประมาณ ๒ มม. และมีผลึกหินปูนกระจายทั่วไป เส้นแขนงใบข้างละ ๒-๕ เส้น เส้นโคนใบโค้งขึ้นไปเกือบจดขอบ ยาวมากกว่าครึ่งหนึ่งของความยาวแผ่นใบเส้นใบย่อยแบบคล้ายขั้นบันได ก้านใบยาว ๒-๑๐ ซม. หูใบรูปใบหอก กว้าง ๑-๓ มม.

 ดอกแยกเพศร่วมต้นต่างช่อ สีเขียวอ่อน ใบประดับขนาดเล็กกว่า ๑ มม. บางและแห้ง ใบประดับย่อยรูปสามเหลี่ยม ช่อดอกเพศผู้แบบช่อกระจุกกลม สั้น ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางได้ถึง ๑.๕ ซม. มี ๕-๓๐ ดอก ไร้ก้านออกตามซอกใบ ดอกเพศผู้มีก้านดอกยาว ๕-๘ มม. กลีบรวม ๕-๖ กลีบ ขอบจดกันหรืออาจเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็นแฉกสั้น ๕-๖ แฉก เกสรเพศผู้มี ๕-๖ เกสร เรียงสลับกับกลีบรวม ก้านชูอับเรณูงอ มีรังไข่ที่เป็นหมัน ช่อดอกเพศเมียแบบช่อกระจะแยกแขนงหรือไม่แยกแขนง หรืออาจเป็นช่อคล้ายช่อเชิงลด ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ๑-๓ ช่อ ช่อยาว ๒๐-๔๐ ซม. ห้อยลง ที่โคนช่อมีใบลดรูปขนาดเล็ก เกลี้ยงหรือมีขนประปราย เมื่อแห้งเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลแดง ดอกเพศเมียมีกลีบรวมเชื่อมติดกันเป็นหลอดหุ้มรังไข่ ปลายแยกเป็นแฉกคล้ายซี่ฟันขนาดเล็ก ๒-๔ ซี่ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียรูปแถบสั้น มีปุ่มเล็กทั่วไปเกิดตามด้านข้างด้านเดียว ยอดเกสรเพศเมียรูปแถบ

 ผลแบบผลแห้งเมล็ดล่อน ทรงรูปไข่กลับหรือรูปทรงรี กว้าง ๐.๔-๐.๘ มม. ยาว ๐.๕-๑ มม. ปลายด้านหนึ่งมีจะงอย มีกลีบรวมติดทนหุ้ม เมล็ดรูปคล้ายผล มี ๑ เมล็ด

 ตำแยตัวเมียชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ พบขึ้นตามป่าดิบหรือป่าผลัดใบ ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับน้ำทะเลปานกลางถึงประมาณ ๑,๔๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกรกฎาคมถึงพฤศจิกายน ในต่างประเทศพบที่อินเดีย จีน พม่า ไต้หวัน ลาว เวียดนาม อินโดนีเซีย และฟิลิปปินส์.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตำแยตัวเมีย ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Boehmeria zollingeriana Wedd. var. zollingeriana
ชื่อสกุล
Boehmeria
คำระบุชนิด
zollingeriana
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Weddell, Hugh Algernon
ชื่อชนิดย่อย (ถ้ามี)
var. zollingeriana
ชื่อผู้ตั้งชนิดย่อย (ถ้ามี)
- -
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1819-1877)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ปราโมทย์ ไตรบุญ