ตองลาดดอยเชียงดาว

Actinodaphne cupularis (Hemsl.) Gamble

ไม้พุ่มถึงไม้ต้นขนาดเล็ก ตายอดมีเกล็ดคล้ายใบหุ้มซ้อนเหลื่อม รูปทรงรีถึงรูปทรงใบหอก มีขนประปราย เมื่อเกล็ดร่วงมีรอยแผลเหนือกระจุกใบ ใบเดี่ยว เรียงเวียนถี่กึ่งเป็นวงรอบคล้ายกระจุก มี ๔-๖ ใบ ใกล้ปลายยอด รูปใบหอกแกมรูปรีถึงรูปรี ดอกแยกเพศร่วมต้นต่างช่อ ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกตามซอกใบและตามกิ่งใกล้ปลายยอด ดอกสีขาวอมเขียวอ่อน ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปทรงค่อนข้างกลม มีฐานดอกเป็นรูปถ้วยลึกติดทนที่โคนผล เมล็ดรูปทรงค่อนข้างกลม มี ๑ เมล็ด

ตองลาดดอยเชียงดาวเป็นไม้พุ่มถึงไม้ต้น สูง ๒-๑๒ ม. กิ่งเล็ก กิ่งอ่อนมีขนประปราย ตายอดมีเกล็ดคล้ายใบหุ้มซ้อนเหลื่อม รูปทรงรีถึงรูปทรงใบหอก ยาว ๑.๕-๒ ซม. มีขนประปราย เมื่อเกล็ดร่วงมีรอยแผลเหนือกระจุกใบ

 ใบเดี่ยว เรียงเวียนถี่กึ่งเป็นวงรอบคล้ายกระจุก มี ๔-๖ ใบ ใกล้ปลายยอด รูปใบหอกแกมรูปรีถึงรูปรี กว้าง ๒-๕ ซม. ยาว ๘.๕-๑๙ ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษหรือค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนัง ด้านบนเป็นมัน ด้านล่างเกลี้ยงหรือเมื่ออ่อนมีขนสั้น ใบแก่เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน ด้านล่างมีนวล เส้นกลางใบเป็นร่องทางด้านบน นูนทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๖-๑๒ เส้น ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ แบนทางด้านบน นูนเด่นชัดทางด้านล่าง เส้นใบย่อยแบบขั้นบันไดถึงแบบร่างแห ด้านบนเห็นไม่ชัดถึงค่อนข้างชัด ด้านล่างเห็นชัด ก้านใบเล็ก ยาว ๐.๕-๑ ซม. เกลี้ยงถึงมีขนประปราย

 ดอกแยกเพศร่วมต้นต่างช่อ ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกตามซอกใบและตามกิ่งใกล้ปลายยอด เส้นผ่านศูนย์กลาง ๑-๑.๕ ซม. มีขนหนาแน่น แต่ละช่อดอกมี ๖-๗ ดอก ก้านช่อดอกยาว ๐.๗-๑ ซม. ใบประดับร่วงง่าย มีรอยแผลที่โคนช่อดอก ก้านดอกยาว ๓-๔ มม. มีขนสีขาวอมเหลืองอ่อนหนาแน่น ดอกสีขาวอมเขียวอ่อน กลีบรวมโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็นแฉกบาง ๖ แฉก เรียงซ้อนเหลื่อม แต่ละแฉกรูปรี กว้าง ๐.๕-๑.๕ มม. ยาว ๒.๘-๓.๕ มม. แฉกชั้นนอกใหญ่กว่าแฉกชั้นในเล็กน้อย เกลี้ยงหรือมีขนสั้นนุ่มหนาแน่น แฉกชั้นในเกลี้ยง ดอกเพศผู้มีแฉกกลีบด้านในเกลี้ยง ด้านนอกมีขนคล้ายเส้นไหม เกสรเพศผู้ ๙ เกสร เรียงเป็น ๓ วง วงละ ๓ เกสร เกสรวงนอกและเกสรวงกลางไร้ต่อม ส่วนเกสรวงในมีต่อมแบบมีก้านที่โคนก้านชูอับเรณูช้างละ ๑ ต่อม ก้านชูอับเรณูยาว ๔-๕.๕ มม. ที่โคนมีขนอุย อับเรณูรูปขอบขนาน ยาว ๑-๑.๕ มม. ปลายแหลม แตกแบบฝาเปิดทางด้านเดียวกัน มี ๔ ช่อง แยกเป็นด้านบน ๒ ช่อง ด้านล่าง ๒ ช่อง หันเข้า ดอกเพศเมียมีแฉกกลีบด้านในเกลี้ยง ด้านนอกมีขนกำมะหยี่ มีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ๙ เกสร รูปขอบขนานแคบ ยาว ๑-๑.๕ มม. เกลี้ยง รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาวประมาณ ๑ มม. เกลี้ยง มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียเล็ก ยาวประมาณ ๑ มม. เกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมียแบบก้นปิด

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด ออกเป็นช่อ แต่ละช่อมีได้ถึง ๓ ผล รูปทรงกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๑.๒-๑.๔ ซม. ปลายเป็นติ่งแหลมอ่อน ผลแก่สีแดงเข้ม มีฐานดอกเป็นรูปถ้วยลึกติดทนที่โคนผล เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๕-๑ มม. ด้านในเกลี้ยง ด้านนอกมีขนกำมะหยี่ ก้านผลเรียว ยาว ๐.๗-๑.๕ มม. มีขนกำมะหยี่ เมล็ดรูปทรงค่อนข้างกลม มี ๑ เมล็ด

 ตองลาดดอยเชียงดาวมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก พบตามป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๑,๓๐๐-๑,๕๐๐ ม. ออกดอกเดือนสิงหาคมถึงกันยายน เป็นผลเดือนตุลาคมถึงพฤศจิกายน ในต่างประเทศพบที่จีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตองลาดดอยเชียงดาว
ชื่อวิทยาศาสตร์
Actinodaphne cupularis (Hemsl.) Gamble
ชื่อสกุล
Actinodaphne
คำระบุชนิด
cupularis
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Hemsley, William Botting
- Gamble, James Sykes
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Hemsley, William Botting (1843-1924)
- Gamble, James Sykes (1847-1925)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.ก่องกานดา ชยามฤต