ชื่ออื่น ๆ

สะเหิน, สะเหินตัวผู้ (เลย)

ตาเหินไหวเป็นไม้ล้มลุกหลายปี ขึ้นบนหิน พบน้อยที่เป็นพืชอิงอาศัย มักพบเป็นต้นเดี่ยวหรือแตกกอเป็นกลุ่ม ๆ มีเหง้าค่อนข้างหนาแน่นและฉ่ำน้ำมีกลิ่นหอมอ่อน ลำต้นเทียมเกิดจากกาบใบเรียงสลับโอบซ้อนกันแน่นชูเหนือเหง้า สูง ๐.๕-๑.๔ ม.

 ใบเดี่ยว เรียงสลับระนาบเดียว มี ๕-๙ ใบ รูปรี กว้าง ๘-๑๐ ซม. ยาว ๒๐-๒๙ ซม. ปลายแหลมถึงเรียวแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบหรือเป็นคลื่น เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน แผ่นใบค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนัง เส้นกลางใบเป็นร่องตื้นทางด้านบน ส่วนใกล้โคนเป็นร่องลึกไปถึงก้านใบ นูนชัดทางด้านล่าง เส้นแขนงใบจำนวนมาก เรียงค่อนข้างขนานกัน ก้านใบสั้นหรือไร้ก้าน ลิ้นใบสีเขียวอมแดงหรือสีส้มอมแดง รูปขอบขนาน กว้าง ๓-๔ ซม. ยาว ๖.๕-๗.๕ ซม. เป็นเยื่อค่อนข้างบางและโปร่งแสง ปลายแยกเป็นแฉกตื้น ๒ แฉก ปลายสุดมน กาบใบค่อนข้างหนาและอวบน้ำสีส้มอมแดง มี ๒-๔ กาบที่อยู่ใกล้โคนลำต้นเทียมไม่มีแผ่นใบ กาบที่อยู่เหนือขึ้นไปสูงได้ถึง ๑.๔ ซม. เรียงสลับโอบซ้อนกันแน่น

 ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกที่ปลายลำต้นเทียม ตั้งขึ้น ยาว ๖-๖.๖ ซม. ก้านช่อดอกรูปทรงกระบอก ยาว ๓.๕-๕.๔ ซม. เกลี้ยง ใบประดับที่โคนก้านช่อหนาคล้ายแผ่นหนัง รูปคล้ายใบ ถัดขึ้นไปมีใบประดับจำนวนมากอยู่ค่อนข้างแน่น สีเขียว เรียงซ้อนเหลื่อม ใบประดับรูปขอบขนาน กว้าง ๐.๖-๑ ซม. ยาว ๑.๘-๒.๕ ซม. ม้วนเป็นหลอด ปลายแหลม เกลี้ยง ใบประดับย่อยสีเขียวอ่อน ค่อนข้างใส รูปขอบขนานแคบ กว้าง ๓-๔ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. มักม้วนเป็นหลอด ปลายแหลม แต่ละซอกใบประดับมี ๑ ดอก ทยอยบานไปสู่ปลายช่อ ดอกสีขาวอมเหลืองส้ม มีกลิ่นหอม กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด กว้าง ๓-๔ ซม. ยาว ๒.๔-๓.๒ ซม. ปลายแยกเป็นแฉกด้านเดียว ปลายสุดหยักซี่ฟัน ๒-๓ หยัก เกลี้ยง กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดแคบ กว้าง ๒-๓ มม. ยาวประมาณ ๕.๒ ซม. ปลายแยกเป็น ๓ แฉก แต่ละแฉกรูปแถบแคบ กว้าง ๓-๔ มม. ยาว ๕-๕.๗ ซม. ปลายคุ่ม เกสรเพศผู้ ๖ เกสร ที่สมบูรณ์มี ๑ เกสร อับเรณูสีส้มอมแดง กว้าง ๓-๔ มม. ยาว ๑.๓-๑.๕ ซม. ก้านชูอับเรณูสีเหลือง ยาว ๔-๕.๔ ซม. เกสรเพศผู้ที่เหลืออีก ๕ เกสรเป็นหมันและเปลี่ยนรูปคล้ายกลีบดอก มี ๓ เกสรที่อยู่ตรงกลางเชื่อมติดกันและเปลี่ยนเป็นกลีบปาก สีขาวอมเหลือง รูปรี กว้าง ๐.๘-๑.๒ ซม. ยาว ๓.๕-๔ ซม. ปลายแยกเป็นแฉก โคนสอบเรียว กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๑.๔-๑.๗ ซม. ขอบเรียบหรือเป็นคลื่น อีก ๒ เกสรอยู่ข้างกลีบปากข้างละ ๑ เกสร แยกอิสระเป็นกลีบคู่ข้าง รูปแถบแกมรูปช้อน กว้าง ๒-๕ ซม. ยาว ๒.๘-๓.๕ ซม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ รูปทรงกระบอก กว้างและยาว ๓-๕ มม. มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียมี ๓ ก้าน ที่สมบูรณ์มี ๑ ก้านรูปคล้ายเส้นด้าย ยอดเกสรเพศเมียคล้ายรูปถ้วย สีเขียว ขอบมีขน ก้านยอดเกสรเพศเมียที่ไม่สมบูรณ์อีก ๒ ก้านลดรูปเป็นติ่ง กว้าง ๑-๒ มม. ยาวประมาณ ๒ มม. สีเหลือง ติดอยู่เหนือรังไข่

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงรีหรือรูปทรงค่อนข้างกลม กว้างและยาว ๑-๑.๓ ซม. สีเขียวอมเหลือง มีใบประดับ ใบประดับย่อย และกลีบเลี้ยงขยายใหญ่ ติดทน เมล็ดรูปกระสวยถึงรูปทรงกลมมีจำนวนมาก กว้างประมาณ ๓ มม. ยาว ๔-๕ มม. มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีแดงอมส้ม

 ตาเหินไหวมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก พบบริเวณลานหินที่เปิดโล่ง ตามชายป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๙๐๐-๑,๗๐๐ ม. ออกดอกเดือนมิถุนายนถึงสิงหาคม เป็นผลเดือนสิงหาคมถึงตุลาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย เนปาล และเมียนมา.