ชื่ออื่น ๆ

ขี้กะตืดหมา, ขี้กะตืดหมาตัวผู้, ถั่วแฮะภู, หางเสือภู (ตะวันออกเฉียงเหนือ); หนาดออน(ทั่วไป)

เครือจานดงเป็นไม้กึ่งพุ่ม สูง ๑-๒.๕ ม. ทุกส่วนมีขนสั้นนุ่มหนาแน่น ลำต้นและกึ่งเมื่อแก่ค่อนข้างเกลี้ยง

 ใบประกอบแบบขนนก เรียงเวียน มีใบย่อย ๓ ใบ ใบย่อยใบปลายรูปรี กว้าง ๓.๕-๑๑ ซม. ยาว ๖-๑๔ ซม. ปลายแหลมและมักมีติ่งแหลมสั้น ๆ ที่ปลายสุด โคนมนใบย่อยคู่ล่างรูปไข่ ค่อนข้างเบี้ยวเล็กน้อย กว้าง ๓-๘ ซม. ยาว ๖.๕-๑๑ ซม. โคนค่อนข้างป้านและเบี้ยวเล็กน้อยขอบเรียบหรือเป็นคลื่น แผ่นใบค่อนข้างหนา ด้านบนสีเขียวอ่อน มีขนสั้นประปรายถึงหนาแน่น ด้านล่างสีเทาแกมขาว มีขนนุ่มหนาแน่น เส้นกลางใบพอสังเกตเห็นได้ทางด้านบนและเป็นสันนูนทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๙ เส้น ปลายเส้นโค้งไปสู่ขอบใบ เส้นใบย่อยคล้ายขั้นบันได เห็นชัดทางด้านล่าง ก้านใบย่อยที่ปลาย ยาว ๒-๔ ซม. เป็นร่องทางด้านบน ส่วนก้านใบย่อยคู่ล่าง ยาวประมาณ ๕ มม. หูใบรูปสามเหลี่ยม ร่วงง่ายหูใบย่อยรูปสามเหลี่ยม เรียวเล็ก

 ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อกระจะเชิงประกอบออกรวมกันเป็นกลุ่มตามปลายกิ่งและตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง โคนช่อมีใบประดับรูปใบหอกเรียงซ้อนเหลื่อมกันเป็นกระจุก ใบประดับยาวประมาณ ๑ ซม. มีขนคล้ายเส้นไหมตามขอบและตามผิวด้านนอกหนาแน่นช่อเรียวโค้ง ยาว ๑๐-๑๕ ซม. มีขนหนาแน่น ก้านช่อยาวประมาณ ๒ ซม. ดอกรูปดอกถั่ว โคนก้านดอกมีใบประดับรูปลิ่มแคบรองรับ กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปกรวย เกลี้ยงหรือมีขนรูปดาวประปราย ปลายแยกเป็นแฉกแหลม ๕ แฉก แต่ละแฉกยาวประมาณ ๑ มม. กลีบดอก ๕ กลีบ สีนํ้าเงินแกมม่วงประสีขาว กลีบคู่ข้างยาวประมาณ ๑ ซม. และยาวกว่ากลีบกลางและกลีบคู่ล่างเล็กน้อย เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดหุ้มรังไข่ และหุ้มส่วนโคนของก้านยอดเกสรเพศเมียประมาณ ๓ ใน ๔ ส่วน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบรูปคล้ายแถบแคบ ๆ กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. มี ๑ ช่อง ออวุลเรียงตามยาวหลายเม็ด ปลายสุดโค้งขึ้นเหนือกลุ่มเกสรเพศผู้ ก้านยอดเกสรเพศเมีย ยาวประมาณ ๑ ซม. ยอดเกสรเพศเมียแหลม

 ผลแบบฝักหักข้อ สีน้ำตาลแกมเขียว แบน หยักคอดเป็นข้อระหว่างเมล็ด ๕-๑๐ ข้อ ข้อปลายสุดมีติ่งเรียวแหลม ฝักกว้างประมาณ ๔ มม. ยาวได้ถึง ๕ ซม. มีขนสากค่อนข้างหนาแน่น แต่ละฃ้อมีเมล็ด ๑ เมล็ด สีนํ้าตาลรูปไต ค่อนข้างแบน

 เครือจานดงมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคตะวันตกเฉียงใต้ พบตามบริเวณที่โล่งหรือชายป่าหรือตามป่าทุ่งหญ้า ที่สูงจากระดับนํ้าทะเล ๘๐๐-๒,๐๐๐ ม. ออกดอกเดือนตุลาคมถึงธันวาคม เป็นผลเดือนธันวาคมถึงกุมภาพันธ์ในต่างประเทศพบที่ลาว.