ข้าวไหม้เป็นไม้พุ่ม สูง ๑-๓ ม. กิ่งอ่อนเป็นสามเหลี่ยม มีขนคล้ายปุยนุ่นสีขาว ใบประกอบแบบขนนก เรียงเวียน ก้านใบประกอบยาว ๕-๑๕ ซม. หูใบเรียวยาว ปลายแหลม โคนเชื่อมติดกันหุ้มกิ่ง ปลายแยกเป็น ๒ แฉก ยาว ๒.๕-๔ ซม. มีขนคล้ายปุยนุ่นสีขาว แผ่นใบด้านบนเกลี้ยง ยกเว้นเส้นกลางใบ ด้านล่างมีขนคล้ายปุยนุ่นสีขาว ใบย่อยมี ๓ ใบ ใบกลางรูปรีถึงรูปไข่กลับ กว้าง ๘-๑๘ ซม. ยาว ๑๕-๒๗ ซม. ปลายแหลมถึงเรียวแหลม โคนมน เส้นแขนงใบข้างละ ๑๘-๒๓ เส้น ใบย่อยคู่ข้างลักษณะคล้ายใบย่อยใบกลาง แต่ขนาดเล็กกว่าและค่อนข้างเบี้ยว กว้าง ๕-๑๖ ซม. ยาว ๑๐-๒๔ ซม. หูใบย่อยเรียวแหลม ยาว ๐.๗-๑ ซม.
ช่อดอกแบบช่อซี่ร่มสั้น ๆ ออกเป็นกระจุกตามง่ามใบ ช่อละ ๒๐-๓๐ ดอก ดอกรูปดอกถั่ว สีขาว ยาว ๑-๑.๒ ซม. ก้านดอกยาว ๔-๕ มม. ใบประดับเรียวแหลม ยาว ๕-๗ มม. ร่วงง่าย กลีบเลี้ยงยาวประมาณ ๗ มม. โคนติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น ๔ แฉก มีขนคล้ายเส้นไหมสีขาว กลีบดอก ๕ กลีบ กลีบกลางรูปไข่กลับ กว้างประมาณ ๖ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. ปลายมน โคนสอบ กลีบคู่ข้างรูปขอบขนานปลายมน กว้างประมาณ ๓ มม. ยาวประมาณ ๑.๑ ซม. กลีบคู่ล่างติดกันเป็นรูปเรือ กว้างประมาณ ๓ มม. ยาวประมาณ ๑ ซม. เกสรเพศผู้ ๑๐ อัน ก้านชูอับเรณูติดกันเป็นแผ่น รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปคล้ายทรงกระบอก มีขน มี ๑ ช่อง มีออวุล ๒-๖ เม็ด
ผลแบบฝักหักข้อ แบน โค้ง มีขนคล้ายเส้นไหมสีขาว กว้างประมาณ ๕ มม. ยาว ๑.๕-๒.๕ ซม. คอดเป็นข้อระหว่างเมล็ด ๒-๖ ข้อ เมล็ดสีน้ำตาล รูปไต แบน กว้าง ๓-๓.๕ มม. ยาวประมาณ ๓ มม. มีขนคล้ายเส้นไหมสีขาว ข้อละ ๑ เมล็ด
ข้าวไหม้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พบในป่าเต็งรัง ตามที่โล่งในป่าดิบแล้งและป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับน้ำทะเล ๕๐๐-๑,๐๐๐ ม. ในต่างประเทศพบที่ลาว.