ไข่มดหิน

Diplycosia heterophylla Blume

ไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก ส่วนใหญ่อิงอาศัยใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปขอบขนานถึงรูปขอบขนานแกมรูปรี ก้านใบมักมีสีแดงขณะยังสด ดอกเดี่ยว ออกเป็นกระจุกตามซอกใบ ดอกสีขาวอมชมพูถึงสีเขียวอ่อน ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกลม สุกสีน้ำเงินอมม่วงหรือสีดำเป็นมันวาว เมล็ดเล็ก รูปคล้ายลิ่ม

ไข่มดหินเป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก สูงได้ถึง ๗ ม.ส่วนใหญ่อิงอาศัย พบน้อยที่ขึ้นบนดิน ยอดอ่อนสีแดงเกลี้ยง หรืออาจมีขนต่อมสั้น ๆ

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปขอบขนานถึงรูปขอบขนานแกมรูปรี บางครั้งอาจพบรูปไข่หรือรูปไข่กลับ กว้าง ๑-๖ ซม. ยาว ๓-๑๒ ซม. ปลายสอบเรียว สั้น แหลม หรือมนพบน้อยมากที่ปลายใบกลม โคนแหลมหรือมน ขอบเรียบแผ่นใบค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนัง ด้านบนสีเขียวเข้มเป็นมัน ด้านล่างสีอ่อนกว่า ใบอ่อนมีขนสั้นประปรายทั้ง ๒ ด้าน ใบแก่ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีจุดเล็กห่าง ๆ เส้นกลางใบด้านบนเป็นร่อง ด้านล่างเป็นสันนูน เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๖ เส้น ก้านใบยาว ๓-๗ มม. เป็นร่องทางด้านบน มักมีสีแดงขณะยังสด

 ดอกเดี่ยว ออกเป็นกระจุกตามซอกใบ กระจุกละ ๔-๑๕ ดอก ก้านดอกยาว ๔-๗ มม. เล็กเรียว มีขนสั้นละเอียดและมีขนต่อมประปราย ใบประดับรูปสามเหลี่ยมกว้าง ปลายมน ขอบเป็นชายครุย ใบประดับย่อยกึ่งรูปกลมแกมรูปไข่ ขนาดประมาณ ๑.๕ มม. ปลายมนเป็นสันเกลี้ยง ยกเว้นบริเวณสันมีขนสั้น ๆ ขอบเป็นชายครุย กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย บริเวณโคนคอดเรียวยาว ๒.๕-๓ มม. มักมีแต้มสีม่วง เกลี้ยง ปลายแยกเป็น ๕ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่ ยาว ๑.๕-๒ มม. ปลายมนขอบเป็นชายครุย มีขนต่อมหนาแน่น มักจะบางและโค้งพับลงเมื่อดอกบาน กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นรูประฆังแคบ คอดเรียวบริเวณโคน สีขาวอมชมพูถึงสีเขียวอ่อน กว้าง ๒-๓.๕ มม. ยาว ๔-๖ มม. เกลี้ยงแฉกกลีบดอกสีน้ำตาลอมม่วง มี ๕ แฉก ยาวประมาณ ๑.๕ มม. โค้งลง เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร ติดอยู่บริเวณโคนหลอด ก้านชูอับเรณูรูปแถบ โค้งงอ ยาว ๒.๕-๓ มม. เกลี้ยง อับเรณูรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ขนาด ๒-๒.๕ มม. ปลายแตกเป็นช่องเบี้ยว อาจสั้นหรือยาว ผิวมีตุ่มเล็ก ๆ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปกลมแป้น เกลี้ยง มี ๕ ช่อง พบน้อยที่มี ๔ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย ยาว ๔-๕ มม. ยอดเกสรเพศเมียขนาดเล็ก

 ผลแบบผลแห้งแตก รูปทรงกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง ๔-๕ มม. ผลอ่อนสีขาวอมเขียว สุกสีน้ำเงินอมม่วงหรือสีดำเป็นมันวาว เมล็ดเล็ก มีจำนวนมาก รูปคล้ายลิ่ม

 ไข่มดหินมีเขตกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคใต้ พบตามป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเลประมาณ ๑,๐๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลตลอดทั้งปี ในต่างประเทศพบที่คาบสมุทรมลายู อินโดนีเซีย และบอร์เนียว.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ไข่มดหิน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Diplycosia heterophylla Blume
ชื่อสกุล
Diplycosia
คำระบุชนิด
heterophylla
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Blume, Carl (Karl) Ludwig von
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1796-1862)
ผู้เขียนคำอธิบาย
นางปริญญนุช กลิ่นรัตน์