ชื่ออื่น ๆ

ดอกขมิ้น (ศรีสะเกษ); แตดข้า (อุบลราชธานี); หญ้าข้าวก่ำน้อย, หญ้าเข็ม (เลย)

     ดุสิตาเป็นไม้ล้มลุกปีเดียว สูง ๙-๒๐ ซม. ขึ้นบน ดินหรือบริเวณที่ชื้นแฉะ เป็นพืชกินสัตว์ มีไหลรูปเส้นด้าย ส่วนคล้ายรากรูปเส้นด้าย แตกแขนง
     ใบเดี่ยว เรียงเวียนหรือเรียงเวียนถี่เป็นกระจุก แบบกุหลาบซ้อน รูปแถบหรือรูปขอบขนานแกมรูปช้อน กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาว ๑-๒.๕ ซม. ปลายมนกลม โคนสอบเรียว ขอบเรียบ แผ่นใบบาง เกลี้ยง มีเส้นกลางใบ ๑ เส้น เส้นแขนงใบเห็นไม่ชัด ก้านใบสั้นมาก มักไม่มีใบ ขณะออกดอก มีถุงดักจับจำนวนมาก รูปไข่หรือรูปเกือบ กลม ยาว ๑-๒ มม. ส่วนใหญ่อยู่บริเวณไหลและใบ ในต้น ที่กำลังออกดอกอาจพบเพียง ๒-๓ ถุง ปากถุงอยู่ด้านข้าง มีรยางค์ ๒ อัน ยาวประมาณ ๑ มม. เปราะบางหักง่าย ด้านในมีขนแยกแขนงเป็น ๒ แฉก ก้านถุงดักจับยาว ประมาณ ๐.๒ มม.

     ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกเป็นช่อเดี่ยวที่ยอด ตั้งขึ้น ยาว ๑๐-๓๕ ซม. อาจพบบ้างที่ยาวได้ตั้งแต่ ๓ ซม. หรือยาวได้ถึง ๕๓ ซม. มีดอก ๗-๒๐ ดอก มักออกหนา แน่นบริเวณใกล้ปลายช่อ ดอกสีน้ำเงิน สีม่วงคราม หรือ สีม่วงเข้ม ก้านดอกยาว ๐.๑-๑.๒ ซม. ตั้งขึ้น ใบประดับ รูปไข่แกมรูปใบหอก กว้างประมาณ ๒ มม. ยาว ๒.๕-๖ มม. ปลายแหลม ขอบเรียบ เกลี้ยง ติดที่โคนช่อดอก ใบประดับย่อยรูปแถบ กว้างประมาณ ๐.๓ มม. ยาว ๒-๔ มม. กลีบ เลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็นแฉกลึก ๒ แฉก ขนาด ไม่เท่ากัน แฉกบนรูปไข่ ปลายแหลม แฉกล่างรูปไข่แกม รูปใบหอก กว้าง ๓-๓.๕ มม. ยาว ๖-๘ มม. ปลายเว้าตื้น กลีบดอกรูปปากเปิด โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดสั้น กลีบ ปากซีกบนรูปเกือบกลม กว้าง ๑-๑.๒ ซม. ยาวประมาณ ๑ ซม. ตั้งขึ้น ปลายมนกลม ขอบเรียบ โคนเรียวแคบ คล้ายก้านกลีบ ยาวประมาณ ๓ มม. กลีบปากซีกล่างรูป หัวใจกลับ แผ่กางออกเห็นเด่นชัดในแนวขนานกับพื้นหรือ ตั้งขึ้น ปลายเว้าตื้น ขอบเรียบ ด้านในสีน้ำเงินเข้มเหลือบ สีเงิน อาจมีขนหรือมีเส้นขีดสีขาว กลางกลีบดุ้งนูนเป็น กระพุ้ง โคนมีเดือยสีม่วงอ่อนถึงสีม่วงเข้ม รูปกรวย แคบ ยาว ๕-๙ มม. โค้งเล็กน้อย ปลายแหลม ชี้ลงอยู่ใน แนวขนานกับแฉกกลีบเลี้ยงแฉกล่าง เกสรเพศผู้ ๒ เกสร ติดอยู่ที่โคนกลีบปากซีกบน ก้านชูอับเรณูแบนและโค้ง ยาวประมาณ ๒ มม. อับเรณูมักเชื่อมติดกัน ยาวประมาณ ๑ มม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงกระบอกแบน กว้าง ประมาณ ๑ มม. ยาวประมาณ ๒ มม. มี ๑ ช่อง มีออวุล จำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมีย ๑ ก้าน สั้นมาก ยอด เกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก รูปครึ่งวงกลม ขนาดไม่ เท่ากัน
 

     ผลแบบผลแห้งแตกแบบฝาเปิด รูปทรงกลม หรือทรงรูปไข่ กว้างประมาณ ๓ มม. ยาวประมาณ ๕ มม. เมล็ดทรงรูปไข่ เรียบ ขนาดประมาณ ๐.๓ มม. มีจำนวน มาก
     ดุสิตามีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทาง ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันออก ภาค กลาง และภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบขึ้นในบริเวณที่ชื้น แฉะที่เปิดโล่ง ในทุ่งหญ้า บนลานหินทราย และในนาข้าว ที่สูงตั้งแต่ใกล้ระดับทะเลถึงประมาณ ๑,๓๐๐ ม. ออก ดอกและเป็นผลเดือนกันยายนถึงธันวาคม ในต่างประเทศ พบที่ภูมิภาคอินโดจีน
     ประโยชน์ เป็นพืชสมุนไพร ใช้ทั้งต้นต้มน้ำดื่ม เข้าตำรับยาบำรุงเลือด.