เข็มกุดั่นเป็นไม้พุ่ม สูงได้ถึง ๕ ม. ลำต้นแข็ง ตั้งตรง เมื่อแก่อาจคดงอและทอดลงดินได้ อาจแตกกิ่งได้ ตามลำต้นมีรอยกาบใบติดอยู่

 ใบเดี่ยว เรียงเวียนเป็นกระจุก ไม่ร่วงง่าย รูปแถบแกมรูปใบหอก กว้างประมาณ ๑ ซม. ยาวประมาณ ๓๐ ซม. ปลายแหลมคล้ายหนาม โคนกว้างประมาณ ๔ ซม. โอบลำต้น ขอบหยักซี่ฟันถี่ แผ่นใบหนา แข็ง ด้านบนเกลี้ยง สีเขียวอมเทา ด้านล่างสีเขียวอ่อน เส้นกลางใบเห็นชัดทางด้านล่างใกล้ปลายใบ

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกที่ยอด กว้างประมาณ ๒๕ ซม. ยาวประมาณ ๖๐ ซม. ช่อแขนงยาวประมาณ ๒.๕ ซม. แต่ละแขนงมีดอกย่อย ๕ ดอก ดอกย่อยกลาง ๓ ดอก ติดอยู่บนก้านเดียวกันและอยู่สลับกัน ก้านดอกยาวประมาณ ๑.๒ ซม. ส่วนดอกย่อยอีก ๒ ดอกติดอยู่ทางด้านข้าง ดอกรูปถ้วยคว่ำ สีขาว ภายในมีแต้มสีม่วงที่โคนกลีบ มีกลิ่นอ่อน ๆ วงกลีบรวมมี ๖ กลีบ ขนาดเท่ากัน แต่ละกลีบรูปไข่ปลายแหลม กว้างประมาณ ๑.๒ ซม. ยาวประมาณ ๔.๒ ซม. เกสรเพศผู้ ๖ อัน อับเรณูขนาดประมาณ ๑ มม. ติดบนก้านชูอับเรณูด้านบน รูปสี่เหลี่ยม อับเรณูแตกตามยาว ก้านชูอับเรณู กว้าง ๒-๓ มม. ยาวประมาณ ๑.๕ ซม. รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปทรงกระบอก สีขาว ปลายสอบเล็กน้อย มี ๓ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๑๐ เม็ดขึ้นไป ก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นมาก ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๓ แฉก แต่ละแฉกเว้าเป็น ๒ หยัก

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด สีเขียวอ่อน รูปไข่กลับ กว้างประมาณ ๓ ซม. ยาวประมาณ ๕ ซม. กลีบรวมติดทน ผลแก่สีม่วง มีแนวนูนเป็นสันรอบผล เมล็ดมีจำนวนมาก สีดำ

 เข็มกุดั่นเป็นไม้ปลูก ออกดอกเดือนพฤษภาคม และเป็นผลในเดือนมิถุนายน ในต่างประเทศพบที่อเมริกาเหนือ และหมู่เกาะเวสต์อินดีส

 ใช้ปลูกประดับ ใบใช้ทำเชือก.