ชื่ออื่น ๆ

กงสะเดน, ดอกปืน(ลาว)

คุนตาเช้าเป็นไม้ล้มลุกปีเดียว สูงได้ถึง ๖๐ ซม. มักมีรากออกตามข้อ แตกกิ่งห่าง ๆ ตั้งขึ้นหรือแผ่กางออก ลำต้นเป็นสี่เหลี่ยม สีม่วง มีขนละเอียดสั้นนุ่มหนาแน่น

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้าม รูปไข่หรืออาจพบที่เป็นรูปกึ่งกลมบ้าง กว้าง ๑-๓ ซม. ยาว ๑.๕-๖ ซม. ปลายแหลมหรือกึ่งแหลม โคนรูปลิ่มถึงกลม ขอบหยักมนกึ่งจักฟันเลื่อย แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านล่างสีม่วง มีขนละเอียดสั้นนุ่มทั้ง ๒ ด้าน เส้นแขนงใบข้างละ ๔-๕ เส้น ก้านใบยาว ๐.๒-๒ ซม. ใบประดับขนาดเล็ก รูปใบหอก ด้านล่างสีม่วง

 ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกที่ยอดหรือกึ่งซอกใบ ยาว ๒-๖ ซม. มี ๒-๑๖ ดอก ก้านดอกยาว ๐.๔-๑ ซม. มีขนละเอียดสั้นนุ่ม กลีบเลี้ยงแบน ๔ กลีบ เรียงเป็น ๒ วง กลีบวงนอกมีเส้นกลีบแบบร่างแห เห็นชัดเจนกลีบบนขนาดใหญ่สุด รูปหัวใจ กว้าง ๕-๘ มม. ยาว ๗-๙ มม. ขยายใหญ่ขึ้นเมื่อเป็นผล กว้าง ๐.๘-๑ ซม. ยาว ๑.๒-๑.๔ ซม. มีขนละเอียด ขอบเรียบ กลีบล่าง รูปไข่ ปลายหยักเป็นแฉกตื้น ๒ แฉก ขนาดเล็กกว่า กลีบบนเล็กน้อย กว้าง ๔-๕ มม. ยาว ๕-๖ มม. และมีขนาดใหญ่ขึ้นเมื่อเป็นผล กว้าง ๖-๗ มม. ยาว ๗-๙ มม. กลีบเลี้ยงวงใน ๒ กลีบ อยู่ทางด้านข้าง รูปคล้ายเส้นด้าย กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาว ๒-๓ มม. กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูปปากเปิด ยาว ๐.๘-๑.๒ ซม. สีนํ้าตาลแกมแดงหรือสีขาว หลอดกลีบดอกยาวประมาณ ๖ มม. คอดบริเวณตรงกลาง ด้านนอกเกลี้ยง ด้านในมืสันด้านข้าง ๒ สั้น มีขนต่อมสั้น ๆ หนาแน่น ปลายหลอดแยกเป็นรูปปากเปิดซีกบนรูปลิ้น โคนกว้างแล้วค่อย ๆ สอบแคบเข้าเป็นรูปขอบขนานตั้งขึ้น ปลายเว้าตื้น ขอบเรียบ กว้างและยาว ๒-๓ มม. ซีกล่างมี ๓ แฉก รูปกลม แผ่กางออก ยาวกว่าซีกบน ขอบเป็นคลื่น กว้าง ๔-๕ มม. ยาว ๒.๕-๔.๕ มม. เกสรเพศผู้ ๔ เกสร โผล่ไม่พ้นหลอดกลีบดอก ที่สมบูรณ์ ๒ เกสร อยู่ซีกบน ยาวประมาณ ๑ มม. ก้านชูอับเรณูสั้น ติดอยู่บริเวณส่วนบนของหลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ๒ เกสร อยู่ซีกล่าง แต่ละเกสรมีอับเรณูที่ไม่เจริญ รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ รูปไข่แกม รูปสามเหลี่ยม เกลี้ยง มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุลจำนวนมาก ก้านยอดเกสรเพศเมียคล้ายเส้นด้าย ยอดเกสรเพศเมียเป็น ๒ พู

 ผลแบบผลแห้งแตก ทรงรูปไข่หรือรูปไข่กลับ แบนกว้างประมาณ ๓ มม. ยาว ๔-๖ มม. อยู่ภายในกลีบเลี้ยงที่ขยายใหญ่ขึ้นและติดทน เมล็ดจำนวนมาก รูปทรงกลมกว้างและยาวประมาณ ๐.๖ มม. มีร่องตามยาวรูปขอบ ขนาน ๘ ร่อง

 คุนตาเช้ามีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้พบบริเวณที่ชื้นแฉะหรือที่ลาดชันในป่าดิบชื้น ที่สูงจากระดับนํ้าทะเล ๗๐๐-๑,๔๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกรกฎาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย พม่า จีน ลาว เวียดนาม และภูมิภาคมาเลเซีย.