ชื่ออื่น ๆ

คำเงาะ, คำแงะ, คำไทย, คำแฝด (กลาง); จำปี, ส้มปู้ (สุรินทร์); ชาด (ใต้); ซิติหมัก (เลย); มะกายหยุม, แ

คำแสดชนิดนี้เป็นไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก สูง ๒-๑๐ ม. มีน้ำเลี้ยงสีแดง เปลือกสีน้ำตาล กิ่งอ่อนมีเกล็ดสีน้ำตาลหนาแน่น กิ่งแก่ค่อนข้างเกลี้ยง

 ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่ กว้าง ๔-๑๖ ซม. ยาว ๗.๕-๒๔ ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนตัดหรือเว้าคล้ายรูปหัวใจ ขอบเรียบ เส้นใบออกจากโคนใบ ๕ เส้น เส้นแขนงใบข้างละ ๓-๕ เส้น นูนเห็นชัดทางด้านล่างและมีสีแดงเรื่อ ก้านใบยาว ๔-๑๒ ซม. โคนและปลายใหญ่ ปลายมีสีแดงเรื่อ ระยะแรกมีเกล็ดสีน้ำตาลแดงหนาแน่นหูใบรูปขอบขนาน กว้าง ๓-๕ มม. ยาว ๑-๒.๕ ซม. ปลายเรียวแหลม ยาว ๐.๖-๑ ซม. ปลายแหลม ร่วงง่าย

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกที่ยอด มี ๘-๕๐ ดอก ดอกใหญ่ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๕ ซม. ก้านดอก ยาว ๐.๕-๑.๕ ซม. ปลายใหญ่กว่าโคน สีเขียวอมแดงและมีขนสั้นนุ่มสีแดงหนาแน่น กลีบเลี้ยง ๕ กลีบ รูปไข่กลับหรือค่อนข้างกลม เป็นกระพุ้ง สีเขียวปนแดง เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ๑ ซม. ขนาดไม่เท่ากัน กลีบใน ๒ กลีบ เล็กกว่า ๓ กลีบด้านนอก มีเกล็ดสีแดงหนาแน่นร่วงง่าย จะร่วงเมื่อดอกบาน โคนกลีบด้านนอกมีต่อมกลีบดอก ๕ กลีบ สีขาวหรือสีชมพู รูปไข่กลับ ขนาดไม่เท่ากัน

 ผลแบบผลแห้งแตก สีแดง ทรงรูปไข่ กว้าง ๒-๓.๕ ซม. ยาว ๒-๘ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนมนมีขนสีแดงค่อนข้างแข็งหนาแน่น ยาว ๐.๒-๑.๕ ซม. เมื่อแก่เปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลและแตกเป็น ๒ ซีกตามรอย ประสานจากปลายสู่โคน เมล็ดรูปพีระมิด ยาว ๔-๕ มม. สีแดง แต่ละด้านมีร่อง มี ๓๐-๕๐ เมล็ด ติดกับพลาเซนตาตามแนวตะเข็บ

 คำแสดชนิดนี้เป็นพรรณไม้ต่างประเทศ มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาเขตร้อน นำเข้ามาปลูกเป็นไม้ประดับในประเทศไทยทั่วทุกภาคและในประเทศเขตร้อนทั่วไป

 ประโยชน์ใบใช้เป็นยาแก้ไข้ ขับพยาธิ เปลือกราก เป็นยาแก้ไข้ เมล็ดเป็นยาฝาดสมาน แก้ไข้ ขับเสมหะ ขับพยาธิ และเป็นยาระบายอ่อนๆ เมล็ดมีสารประกอบ จำพวก carotenoid ส่วนใหญ่เป็น bixin ส่วนน้อยเป็น orellin เป็นสารที่มีสีเหลือง สีที่สกัดได้จากเยื่อหุ้มเมล็ด เรียกว่า anatto หรือ annatto เดิมใช้ย้อมผ้า แต่สีซีดง่าย จึงไม่นิยมใช้กัน ปัจจุบันใช้แต่งสีอาหาร เช่น เนย เพื่อให้ มีสีเหลือง.