ตานหกขน

Litsea verticillata Hance

ไม้ต้นขนาดเล็ก เปลือกเรียบ สีน้ำตาลอมเทา ตายอดมีเกล็ดหุ้ม ใบเดี่ยว เรียงกึ่งเป็นวงรอบ รูปใบหอกรูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน รูปขอบขนานแกมรูปไข่ หรือรูปขอบขนานแกมรูปรี ดอกแยกเพศต่างต้น สีเหลืองอ่อน ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกบนกิ่งย่อยที่ลดรูป เป็นกระจุกตามปลายกิ่ง ตามซอกใบ หรือบางครั้งตามกิ่ง ช่อดอกอ่อนรูปทรงกลม คล้ายดอกเดี่ยว แต่ละช่อดอกมีใบประดับ ๕-๖ ใบ เรียงซ้อนเหลื่อม อับเรณูแตกแบบฝาเปิดทางด้านเดียวกัน มี ๔ ช่อง ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด ทรงรูปไข่สีเขียว มีจุดประสีขาว สุกสีม่วงเข้มแล้วเปลี่ยนเป็นสีดำ มีฐานดอกรูปถ้วยติดทนที่โคนผล มีเมล็ด ๑ เมล็ด

ตานหกขนเป็นไม้ต้น สูง ๓-๑๒ ม. เปลือกเรียบ สีน้ำตาลอมเทา ตายอดมีเกล็ดหุ้ม กิ่งย่อยมีขนสั้นหนาแน่น

 ใบเดี่ยว เรียงกึ่งเป็นวงรอบ รูปใบหอก รูปใบหอกแกมรูปขอบขนาน รูปขอบขนานแกมรูปไข่ หรือรูปขอบขนานแกมรูปรี กว้าง ๑.๘-๖.๕ ซม. ยาว ๘-๒๐.๕ ซม. ปลายแหลม เรียวแหลม หรือยาวคล้ายหาง โคนรูปลิ่มหรือมน ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนสีเขียวเข้ม เกลี้ยงหรือมีขนสั้นประปรายตามเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบ ด้านล่างสีอ่อนกว่า มีนวลเล็กน้อย มีขนสั้นหนาแน่น ใบแก่สีเหลือง เส้นกลางใบเป็นร่องตื้นทางด้านบน เป็นสันนูนทางด้านล่าง เส้นแขนงใบข้างละ ๗-๑๖ เส้น แบนทางด้านบน เป็นสันนูนทางด้านล่าง ปลายเส้นโค้งจดกับเส้นถัดขึ้นไปใกล้ขอบใบ เส้นใบย่อยแบบร่างแหกึ่งแบบขั้นบันไดหรือแบบร่างแห เห็นชัดทางด้านล่าง ก้านใบยาว ๐.๒-๑ ซม. มีขนสั้นหนาแน่น

 ดอกแยกเพศต่างต้น สีเหลืองอ่อน ช่อดอกแบบช่อซี่ร่ม ออกบนกิ่งย่อยที่ลดรูป เป็นกระจุกตามปลายกิ่ง ตามซอกใบ หรือบางครั้งตามกิ่ง แต่ละกระจุกยาว ๑.๕-๔ ซม. ช่อดอกอ่อนรูปทรงกลม คล้ายดอกเดี่ยว เมื่อบานมีเส้นผ่านศูนย์กลางช่อ ๐.๗-๑.๕ ซม. ก้านช่อดอกยาว ๐.๘-๒ ซม. พบน้อยที่ยาวได้ถึง ๓.๕ ซม. มีขนสั้นหนาแน่น แต่ละช่อดอกมีใบประดับ ๕-๖ ใบ เรียงซ้อนเหลื่อม รูปค่อนข้างกลม


หรือรูปไข่กว้าง เว้าเข้าด้านใน กว้างและยาว ๔-๘ มม. ด้านนอกมีขนสั้นหนาแน่น ขอบเป็นชายครุย กลีบรวม ๖ กลีบ เรียงเป็น ๒ วง วงละ ๓ กลีบ ติดที่ขอบฐานดอกรูปถ้วย ขนาดเกือบเท่ากัน บางคล้ายเยื่อ มีขน ช่อดอกเพศผู้มี ๔-๖ ดอก ก้านดอกเพศผู้ยาว ๑-๓ มม. มีขนสั้นหนาแน่น กลีบรวมรูปรีหรือรูปขอบขนานแกมรูปรี กว้าง ๑.๕-๒.๕ มม. ยาว ๔-๕ มม. เกสรเพศผู้ ๙-๑๔ เกสร ยาวไม่เท่ากัน ก้านชูอับเรณูเรียว ยาว ๓-๗ มม. มีขนยาว โคนมีต่อม ๒ ต่อม หรือไร้ต่อม อับเรณูยาว ๑.๕-๒ มม. แตกแบบฝาเปิด

ทางด้านเดียวกัน มี ๔ ช่อง แยกเป็นด้านบน ๒ ช่อง ด้านล่าง ๒ ช่อง มีเกสรเพศเมียที่เป็นหมัน ยาว ๒-๒.๕ มม. เกลี้ยง หรือไม่มี ช่อดอกเพศเมียมี ๕-๗ ดอก ก้านดอกเพศเมียยาว ๑-๑.๕ มม. มีขนสั้นหนาแน่น กลีบรวมรูปรีหรือรูปขอบขนานแกมรูปรี กว้าง ๑-๑.๕ มม. ยาว ๒.๕-๓.๕ มม. มีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ๙-๑๔ เกสร รูปแถบ ยาว ๑.๕-๓ มม. มีขน มี ๒ ต่อม หรือไร้ต่อม รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ทรงรูปไข่ เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๘-๑ มม. ยาว ๑-๑.๕ มม. เกลี้ยง มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียยาว ๒-๓ มม. ยอดเกสรเพศเมียรูปโล่

 ผลแบบผลมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด ทรงรูปไข่ เส้นผ่านศูนย์กลาง ๕-๘ มม. ยาว ๐.๗-๑ ซม. สีเขียว มีจุดประสีขาว สุกสีม่วงเข้มแล้วเปลี่ยนเป็นสีดำ เกลี้ยง เป็นมัน มีฐานดอกรูปถ้วยติดทนที่โคนผล เส้นผ่านศูนย์กลาง ๔-๕ มม. มีขนสั้นหนาแน่น ก้านผลยาว ๒-๓ มม. ก้านช่อผลยาว ๐.๖-๒ ซม. ก้านผลและก้านช่อผลมีขนสั้นหนาแน่น มีเมล็ด ๑ เมล็ด

 ตานหกขนมีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคตะวันออก ภาคกลาง และภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบตามป่าดิบแล้ง ป่าดิบชื้น และป่าดิบเขา ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๓๕๐-๑,๒๐๐ ม. ออกดอกเดือนกรกฎาคมถึงพฤศจิกายน เป็นผลเดือนตุลาคมถึงกุมภาพันธ์ ในต่างประเทศพบที่จีนและภูมิภาคอินโดจีน.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตานหกขน
ชื่อวิทยาศาสตร์
Litsea verticillata Hance
ชื่อสกุล
Litsea
คำระบุชนิด
verticillata
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Hance, Henry Fletcher
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- (1827-1886)
ผู้เขียนคำอธิบาย
รศ. ดร.ฉัตรชัย เงินแสงสรวย