ชื่ออื่น ๆ

กระตือแป (เลย)

ต้นข้าวจี่เป็นไม้พุ่ม สูง ๑-๒ ม. กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่ม

 ใบประกอบแบบขนนก มีใบย่อย ๓ ใบ เรียงเวียน ยาว ๑-๑.๔ ซม. รูปรีหรือรูปไข่กลับ ใบย่อยที่ปลายกว้าง ๒.๕-๓.๕ ซม. ยาว ๔-๕.๕ ซม. ใบย่อยคู่ล่างเรียงตรงข้าม กว้าง ๑.๒-๑.๕ ซม. ยาว ๒-๒.๕ ซม. ปลายและโคนมน ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษด้านบนมีขนประปราย ด้านล่างมีขนสั้นนุ่มหนาแน่นมีนวล เส้นแขนงใบข้างละ ๕-๙ เส้น เส้นใบย่อยแบบร่างแห ก้านใบยาว ๑.๒-๒ ซม. มีขนสั้นนุ่มหนาแน่นหูใบร่วงง่าย ยาว ๔-๕ มม. มีขนสั้นนุ่ม

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงเทียม ออกตามซอกใบ ยาว ๗-๑๕ ซม. ก้านช่อดอกยาว ๑-๕ ซม. ใบประดับรูปไข่ แต่ละอันรองรับ ๒-๓ ดอก ก้านดอกยาว ๕-๗ มม. ดอกรูปดอกถั่ว สีแดงอมม่วงหรือสีขาว กลีบเลี้ยงสีเขียวโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอดรูประฆัง ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปสามเหลี่ยม กว้างประมาณ ๐.๕ มม. ยาว ๐.๕-๑ มม. กลีบดอก ๕ กลีบ กลีบกลางรูปค่อนข้างมน กว้าง ๗-๘ มม. ยาว ๖-๗ มม. ปลายมน มีติ่งแหลม ขอบเรียบเกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน กลีบคู่ข้างรูปไข่กลับ กว้าง ๒.๕-๓ มม. ยาว ๕-๗ มม. ปลายมน โคนเบี้ยว ขอบเรียบ เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน กลีบคู่ล่างรูปเคียว กว้าง ๗-๘ มม. ยาว ๕-๗ มม. ปลายแหลม ขอบเรียบ เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน เกสรเพศผู้ ๑๐ เกสร แบ่งเป็น ๒ กลุ่ม กลุ่มแรกมีเกสรเพศผู้ ๙ เกสร ก้านชูอับเรณูส่วนโคนเชื่อมติดกัน ยาว ๕-๗ มม. เกลี้ยง โอบล้อมเกสรเพศเมีย ปลายแยกเป็นก้านชูอับเรณูสั้น ๆ ยาวไม่เท่ากัน มักอยู่สลับกัน เกสรเพศผู้อีก ๑ เกสรเป็นอิสระ อับเรณูติดที่ฐาน รูปขอบขนาน

 ผลแบบฝักหักข้อ รูปขอบขนานค่อนข้างแบนกว้าง ๕-๗ มม. ยาว ๒-๔ ซม. เมื่อแก่แห้งแล้วแตกทางด้านล่างของฝัก หักตามข้อ มีขนรูปตะขอหนาแน่นเมล็ดรูปทรงค่อนข้างมน กว้างประมาณ ๓ มม. ยาว ๓-๓.๕ มม. มี ๕-๑๐ เมล็ด มีเยื่อหุ้มเมล็ด

 ต้นข้าวจี่มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก พบตามป่าเต็งรัง ป่าไผ่ และป่าสน ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๒๐๐-๑,๕๐๐ ม. ออกดอกเดือนกันยายนถึงพฤศจิกายน เป็นผลเดือนพฤศจิกายนถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่อินเดีย ศรีลังกา เนปาล เมียนมา จีน ภูมิภาคอินโดจีน ภูมิภาคมาเลเซีย และนิวกินี.