ชื่อวิทยาศาสตร์

Puntius orphoides (Valenciennes) วงศ์ Cyprinidae

ชื่ออื่น ๆ

ปลาขาวสมอมุก, ปลามุก, ปลาปก, ปลาซ่าปก, ปลาปกส้ม, ปลาลาบก, ปลาละบก, ปลาหางแดง, ปลาหัวสมอ

ชื่อสามัญ

Orange-cheeked Barb

ลักษณะทั่วไป เป็นปลาน้ำจืดในกลุ่มปลาตะเพียน ทั่วไปพบความยาวตลอดตัว ๘-๑๐ เซนติเมตร แต่ขนาดใหญ่ที่สุดที่เคยพบยาวถึง ๒๕ เซนติเมตร หนวดสีเขียว มี ๔ เส้น หนวดคู่บนอยู่ตรงบริเวณจมูกยาวไล่เลี่ยกับเส้นผ่านศูนย์กลางตา ส่วนหนวดคู่ล่างอยู่ตรงมุมปาก ยาว ๑.๕-๒ เท่าของเส้นผ่านศูนย์กลางตา ครีบหลังมีก้านครีบแข็ง ๓ ก้านและก้านครีบแขนง ๘ ก้าน ก้านครีบแข็งก้านสุดท้ายมีหนามเป็นรอยหยักตามด้านหลังของครีบ ครีบก้นมีก้านครีบแข็ง ๓ ก้าน และก้านครีบแขนง ๕ ก้าน เกล็ดตามแนวเส้นข้างตัวมี ๓๒-๓๘ เกล็ด ส่วนหัวด้านบนสีเทาเงิน ตลอดกลางลำตัวสีน้ำตาลอ่อนหรือน้ำเงินอ่อน ลักษณะเด่นอยู่ที่บริเวณแผ่นปิดเหงือกมีสีแดงเรื่อ ๆ คล้ายรอยช้ำ และด้านหลังของบริเวณแผ่นปิดเหงือกมีแถบสีดำ ลูกตาด้านบนสีแดง ครีบหลังสีส้มแกมเขียว ครีบก้นและครีบท้องสีส้ม มีสีแดงที่ปลายครีบ ครีบอกสีส้มแกมเหลืองถึงสีส้ม ครีบหางสีแดงส้ม ที่ขอบบนและล่างของครีบหางมีแถบสีดำชัดเจน ปลาขนาดเล็กมีจุดสีดำตรงคอดหางเห็นเด่นชัด
     ปลาแก้มช้ำกินแมลงน้ำต่าง ๆ รวมทั้งซากพืชและซากสัตว์ที่เน่าเปื่อย

     ปลาแก้มช้ำวางไข่ราวเดือนกุมภาพันธ์ถึงมิถุนายน ปลาที่มีขนาดยาวตั้งแต่ ๑๑ เซนติเมตรขึ้นไปจะมีไข่และน้ำอสุจิพร้อมที่จะผสมพันธุ์ได้ ปรกติจำนวนไข่จะเพิ่มขึ้นตามขนาดของปลา ปลาที่มีขนาดยาว ๑๒-๑๗ เซนติเมตร หรือหนัก ๒๗-๔๕ กรัม มีไข่ตั้งแต่ ๘,๐๐๐-๑๑๗,๐๐๐ ฟอง
     ปลาแก้มช้ำพบอาศัยอยู่ในแหล่งน้ำจืดทั่วไป ทั้งในแหล่งน้ำไหลและน้ำนิ่งบริเวณที่ราบลุ่ม ในแม่น้ำลำคลอง หนอง บึง และอ่างเก็บน้ำ มีชุกชุมเป็นพิเศษในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา บริเวณจังหวัดพระนครศรีอยุธยาและจังหวัดใกล้เคียง นอกจากนี้ยังพบในกว๊านพะเยา แม่น้ำปิง แม่น้ำยม แม่น้ำมูล แม่น้ำท่าจีน แม่น้ำจันทบุรี ลงไปทางทิศใต้ในแม่น้ำตาปี จนถึงแม่น้ำปัตตานี แม่น้ำสาละวิน และแม่น้ำโขง ในต่างประเทศพบแถบคาบสมุทรอินโดจีน เกาะบอร์เนียว และเกาะชวา
     นอกจากนิยมบริโภคเนื้อปลาแก้มช้ำแล้ว ปลาที่มีขนาดเล็กยังนิยมเลี้ยงเป็นปลาสวยงามอีกด้วย.