ชื่อสามัญ

Francolin, Partridge

ลักษณะทั่วไป เป็นนกหากินตามพื้นดิน วัดจากปลายปากถึงปลายหางยาว ๑๗-๓๓ เซนติเมตร ลำตัวกลม สีน้ำตาลอมดำ มีลายเป็นกระ โดยแต่ละชนิดมีลายแตกต่างกัน ปีกและหางสั้น ตัวผู้และตัวเมียมีลักษณะคล้ายกันแต่ตัวเมียสีจางกว่าและลายไม่ชัดเจน ขาสีน้ำตาลเหลือง ยกเว้นนกกระทาดงแข้งเขียวที่ขาสีเขียว ปรกติมีเดือยข้างละ ๑ เดือย บางชนิดไม่มีหรืออาจมี ๒ เดือย
     นกกระทาคุ้ยเขี่ยหาอาหารบนพื้นดินเช่นเดียวกับไก่
     กินแมลง เมล็ดพืช และผลไม้ บินได้ในระยะใกล้ ๆ เมื่อตกใจมักวิ่งหนีมากกว่าบิน ถ้าศัตรูเข้ามาใกล้จะบินต่ำ ๆ เรี่ยพื้นดินไปหลบอีกจุดหนึ่งซึ่งไม่ไกลมากนัก เมื่อเกาะอยู่บนต้นไม้มักเกาะที่คาคบทำให้มองเห็นได้ยาก รังของนกกระทา อยู่ตามพื้นดิน มีหญ้าคลุม วางไข่คราวละ ๓-๑๔ ฟอง ไข่สีขาว มีกระสีน้ำตาล ใช้เวลาฟัก ๒๐-๓๐ วัน ลูกนกที่เพิ่งออกจากไข่สามารถวิ่งได้ทันที ตัวผู้มักช่วยเลี้ยงลูกด้วย
     นกกระทาทั่วโลกมีมากกว่า ๔๗ ชนิด ในประเทศไทยมี ๘ ชนิด ที่อาศัยอยู่ตามทุ่งหญ้า ทั่วไป เช่น นกกระทาทุ่ง และที่อาศัยตามป่าดิบชื้นหรือบนภูเขา เช่น นกกระทาดงต่าง ๆ นกกระทา ที่พบมากและรู้จักกันแพร่หลาย ได้แก่
     ๑. นกกระทาทุ่ง [Francolinus pintadeanus (Scopoli)] ชื่อสามัญ Chinese Francolin ขนาดประมาณ ๓๓ เซนติเมตร ตัวผู้ใต้คอและแก้มสีขาว มีแถบสีดำพาดจากโคนปากบนผ่านตาไปถึงคอ และพาดจากโคนปากล่างไปถึงคอต่ำจากแถบบนเล็กน้อย มีกระสีขาวทั่วตัวเห็นได้ชัดตั้งแต่ใต้คอลงมา ตัวเมียสีจางกว่า และมีขีดสีดำบริเวณหน้าอกและท้อง
          นกกระทาทุ่งอาศัยอยู่ตามป่าโปร่งที่มีทุ่งหญ้าโดยเฉพาะบริเวณใกล้จอมปลวก อยู่โดดเดี่ยวหรืออยู่เป็นคู่ เสียงขันได้ยินไปไกล พบทั่วทุกภาค ยกเว้นภาคใต้สุด เนื้อมีรสดี จึงมักถูกดักและล่าเพื่อเป็นอาหาร
     ๒. นกกระทาดงแข้งเขียว [Arborophila chloropus (Eyton)] ชื่อสามัญ Green-legged Hill Partridge ขนาดประมาณ ๓๐ เซนติเมตร ข้างแก้มสีขาว คอสีน้ำตาลแดง มีกระสีดำ ลำตัวด้านหลังสีน้ำตาลคล้ำ อกและท้องสีน้ำตาลอ่อน
          นกกระทาดงแข้งเขียวมักอยู่โดดเดี่ยว นอกจากในฤดูผสมพันธุ์จึงจะพบอยู่ด้วยกันเป็นคู่ ขันเสียงดังในเวลาเช้าและเย็น พบทั่วทุกภาคในสภาพป่าทุกประเภท แต่มักพบมากในป่าดงดิบที่มี ความสูงจากระดับน้ำทะเลไม่มากนัก

     ๓. นกกระทาดงจันทบูร [Arborophila cambodiana Delacour et Jabouille] ชื่อสามัญ Cambodian Tree Partridge, Chestnut-headed Partridge ขนาดประมาณ ๒๖ เซนติเมตร ปากและหัวด้านบนสีดำ หน้า คอ และอกสีน้ำตาลแดง ตั้งแต่อกด้านล่างลงมาและข้างลำตัวมีขนสีขาวรูปง่าม ตัวผู้และตัวเมียลักษณะคล้ายกัน แต่ตัวเมียขนาดเล็กกว่าเล็กน้อยและสีจางกว่า
     ลักษณะนิสัยของนกกระทาดงจันทบูรเข้าใจว่าคล้ายคลึงกับนกกระทาดงแข้งเขียว อาศัยอยู่ตามป่าดงดิบสูงจากระดับน้ำทะเลมากกว่า ๓๐๐ เมตรขึ้นไป พบเฉพาะทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศกัมพูชาต่อกับภาคตะวันออกของประเทศไทย คือ บริเวณเขาสอยดาว จังหวัดจันทบุรี เป็นชนิดย่อย A. c. diversa (Riley).